در آخرین قسمت مباحثمان در مورد تأثیرات بی خوابی در نوجوانان به یک خط پژوهشی جدید می پردازم که عبارت است از تأثیر بی خوابی بر رفتارهای پرخطر. قبل از هر چیز لازم است توضیح دهم که منظورم از رفتارهای پرخطر چیست. رفتار پرخطر شامل هر رفتاری می شود که سلامتی افراد را به خطر می اندازد. رفتار پرخطر در میان پسران نوجوان رایج تر از دختران است. در بین پسران، بیشترین رفتارهای پرخطر عبارت اند از دعوا و زد و خورد کردن، دزدی، رانندگی در حال مستی یا نشئگی، مصرف سیگار و قلیان، سوء مصرف الکل و مواد (اعم از مواد مخدر، توهم زا، و محرّک). در بین دختران، بیشترین رفتار پرخطر عبارت است از تلاش و اقدام به خودکشی. در جامعه ما یک رفتار پرخطر دیگر هم بسیار رایج است و آن هم روابط جنسی متعدد با روسپی ها و بدون رعایت موازین بهداشتی است. پنج تحقیق تا کنون در این زمینه انجام شده است که نوجوانانی که خواب کمی دارند را مورد بررسی قرار داده اند و بررسی کرده اند که در طی سال های آینده چقدر رفتارهای پرخطر از آن ها سر می زند. پس از دو سال پیگیری، مشخص شد خواب کم در طول هفته می تواند به خوبی استعمال سیگار و ماری جوآنا را پیش بینی کند. البته برعکس این هم صادق است. یک پژوهش که 8000 هزار نوجوان 12 تا 18 ساله را مورد بررسی قرار داد، نشان می دهد که مصرف سیگار در نوجوانی، با بی خوابی در سال های آینده در ارتباط است. قابل توجه است که دخترانی که در نوجوانی سیگار مصرف می کنند، 60 تا 70 درصد بیش تر از پسرانی که سیگار می کشند احتمال دارد که در بزرگسالی دچار اختلالات خواب شوند. در چهار مطالعه آینده نگر یک رابطه علی بین بی خوابی در نوجوانی و رفتارهای پرخطر یافته شده است. در یک مطالعه بزرگ روی بیش از 4000 نوجوان، آن هایی که بی خوابی داشتند، در آینده بیش تر احتمال داشت که سیگار مصرف کنند و در حالت مستی رانندگی کنند. با استفاده از اندازه گیری های خواب نوجوانان، این رفتارها را می توان سال ها قبل پیش بینی کرد. در مطالعه دیگری مشخص شد نوجوانانی که کمبود خواب داشتند و هر شب کم تر از 6 ساعت می خوابیدند، در آینده مصرف الکل یا مواد بیشتری داشتند.

البته یک موضوعی که لازم می دانم اشاره کنم ارتباط تنگانگ چهار عاملی است که به آن ها اشاره کردم. در مطالعات آزمایشگاهی به خوبی نشان داده شده است که بی خوابی کارکردهای شناختی را تضعیف می کند. همچنین افراد دچار اضطراب و سایر اختلالات روانی احتمال بیشتری دارد که دچار بی خوابی شوند. هر چند در مطالعات مذکور، تلاش شده آثار متغیرهای مداخله گر کنترل شود، باز هم نمی توان مطمئن بود که همه متغیرها کنترل شده است. مثلا یکی از فرضیه های معروف در مورد سبب شناسی بی خوابی، فرضیه برانگیختگی مغزی زیاد افراد مبتلا به بی خوابی است و ارتباط بین هیجان طلبی و تمایل به برانگیختگی مغزی کاملا روشن است. همچنین ارتباط بین هیجان طلبی و رفتارهای پرخطر نیز در مطالعات آشکار است. بنابراین، می توانیم در رابطه بین بی خوابی و رفتارهای پرخطر، یک متغیر میانجی فرض کنیم. یعنی رفتارهای پرخطر به واسطه هیجان طلبی با بی خوابی در ارتباط است. هر چند این به آسانی به ذهن متبادر می شود، تحقیقی پیدا نکردم که نقش این متغیر میانجی را بررسی کرده باشد. به هر حال بر اساس دیدگاه سیستمی ـ که در واقع رویکرد نظری من هم هست ـ نباید خیلی به دنبال سطح و عمق باشیم و بگوییم مثلا فلان ویژگی است که روی همه چیز تأثیر می گذارد. مثلا تغییر در رفتار خواب می تواند، با چند واسطه منجر به کاهش رفتارهای پرخطر باشد، هر چند من به شخصه اعتقاد ندارم که تنها دلیل یا مهم ترین دلیل رفتارهای پرخطر کم خوابی است، امّا وقتی به شکستن حلقه های معیوب فکر می کنم به این نتیجه می رسم که فرقی نمی کند از کجا شروع کنیم. اگر بتوانیم یک تعهد در نوجوان ایجاد کنیم که فقط عادات خوابش را اصلاح کند، خود بخود توانایی های شناختی، عملکرد تحصیلی، سلامت روانی و سلامت اجتماعی او نیز بهبود خواهد یافت و در نتیجه رفتارهای پرخطر او هم از بین می رود.