احتمالا کلمه هشیاری را شنیده اید. در فیلم ها و سریال های ایرانی خیلی پیش می آید که یک نفر تصادف می کند و به کما می رود. بعد دکتر میگوید بیمار سطح هشیاری پایینی دارد. اما واقعا هشیاری چیست؟ مطمئنا این اصطلاح کمی با معنای رایج هوشیاری به معنای حواس جمعی، تفاوت دارد. در روانشناسی، هشیاری عبارت است از آگاهی و اطلاع ما از حواس بدنی مان. مثلا اگر متوجه بشویم که کسی ما را لمس می کند، یا اطرافمان را ببینیم. علاوه بر این، آگاهی از افکار و فرایندهای ذهنی را هم شامل می شود. در چه حالتی ما متوجه این ها نمی شویم؟ مثلا وقتی خوابیم، یا وقتی به کما می رویم. اما شرایط دیگری هم وجود دارد. گاهی غرق در افکارمان می شویم. یا فرض کنید اگر دیده باشید، موقع هیپنوتیزم، آدم ها نه خواب هستند، نه بیدار. یوگا و مراقبه هم حالت های دیگری از هشیاری هستند. حتی وقتی یک بیمار روانی توهم دارد، باز هم وضعیت هشیاری اش متفاوت است، چون آگاهی او نسبت به حواس بدنی اش با شرایط عادی تفاوت دارد. بنابراین، همانطور که از مثال ها پیدا بود، هشیاری یه مفهوم سیاه و سفید نیست، بلکه حالت های مختلفی دارد. بگذریم. حالا، حتما شما در مورد کلمه ناهشیار یا ناخودآگاه هم شنیده اید. خب، مردم در کوچه و بازار گاهی می گویند، «ناخودآگاه یاد فلان موضوع افتادم» یا «ناخودآگاه دستم رفت سمت تلفن». احتمالا شنیده اید که خیلی از کارهایی که روزمره انجام می دهیم، ریشه در ناخودآگاه یا به تعبیر روانشناسان، ناهشیار دارد. منظور از این اصطلاح این است، که نمیدانیم که چرا یک کار را میکنیم، اما بدون علت نیست. اما این اصطلاح چندان صحیح نیست. چرا که حتی در حالت کما هم درصدی از هشیاری وجود دارد. اشیاء کاملا ناهشیار هستند. چون اطلاعی از حواسشان ندارد، خب، البته اصلا چیزی حس نمی کنند. خیلی ها معتقد هستند که خواب هایی که می بینیم، از ناهشیار ما سرچشمه میگیرد. فروید یک جمله خیلی مشهور دارد که «رؤیاها شاهراهی به ناهشیار هستند». اما حتی خود فروید هم باور نداشت که چیزهایی از وجودمان کاملا از هشیاری ما به دور هستند. اتفاقا بسیاری از تلاش های درمان روانکاوی فروید برای به هشیاری آوردن، مواد ناهشیار بود، بنابراین، به اصطلاح روانشناسای جدید، خیلی از افکار ما در سطح هشیاری پایین تری قرار دارند، یا زیرهشیار (subconscious) هستند. اتفاقا این فکر که رؤیاها کاملا ناهشیار نیستند، در سخنرانی اخیر هابسون که یکی از چهره های مهم مطالعات رؤیاست منعکس شده است. هابسون می گوید، رؤیا ناهشیاری نیست، بلکه حالت دگرگونی از هشیاری است.