رؤیای آگاهانه به هر رؤیایی می گویند که فرد رؤیابین در حین رؤیا بفهمد که در حال رؤیا دیدن است. این اصطلاح، توسط روانپزشک و نویسنده هلندی، فردریک (ویلم) فن ایدن (1932-1860) پایه گذاری شد. در رؤیای آگاهانه، رؤیابین ممکن است بتواند تا حدی نسبت به روی نقش خود در رؤیا، یا محیط رؤیای خود کنترل پیدا کند. رؤیاهای آگاهانه می توانند مثل واقعیت یا عجیب و غریب باشند. مشخص شده است که امواج بتا -1 در رؤیابین های آگاهانه بیش تر اتفاق می افتد، و بنابراین فعالیت در لوب آهیانه ای مغز این رؤیابینان بیشتر است. این موضوع باعث می شود رؤیابین نسبت به رؤیای خود هشیار شود. رؤیای آگاهانه مورد بررسی علمی زیادی قرار گرفته است و وقوع آن کاملا اثبات شده است.

نخستین کتاب علمی که به بررسی علمی رؤیای آگانه پرداخت نوشته سلیا گرین Celia Green است. این کتاب «رؤیاهای آگاهانه» نام دارد و در سال 1968 به چاپ رسید. گرین به بررسی ویژگی های اصلی این رؤیاها پرداخت و ادبیات مربوط به این رؤیاها را مورد بررسی قرار داد، علاوه بر این، وی داده های جدیدی را نیز در کتاب خود ذکر کرد. او نتیجه گیری کرد که رؤیاهای آگاهانه طبقه مجزایی از رؤیاهای عادی هستند و پیش بینی کرد که مشخص خواهد شد که این رؤیاها در دوره REM خواب دیده می شوند. علاوه بر این گرین نخستین کسی بود که بین رؤیاهای آگاهانه و پدیده بیداری کاذب false awakening ارتباط قائل شد.

فیلسوفی به نام نورمن مالکولم Norman Malcolm بر این باور بود که اساسا بررسی دقت گزارش های رؤیا غیرممکن است. اما هنگامی که مشخص شد که حرکات چشم در مرحله REM با محتوای رؤیا در ارتباط است، این احتمال مورد نظر قرار گرفت که کارهایی که در بیداری اتفاق می افتد نیز ممکن است در حین رؤیای آگاهانه یادآوری شود. اولین شاهد علمی از این موضوع در اواخر دهه 80 میلادی به دست آمد. در آن زمان کیث هیرن Kaith Hearn گزارش کرد، داوطلبی موفق شده است در حین خواب REM با حرکات چشم، شروع رؤیای آگاهانه را علامت بدهد، این علامت توسط دستگاه پلی سومنوگراف ثبت شد.

چند سال بعد، استفن لابرگ، در رساله دکترای خود در دانشگاه استنفورد، همین شیوه را به کار برد. در دهه 90 میلادی، بسیاری از تحقیقات این یافته را تکرار کردند که افراد رؤیابین، در حالت رؤیای آگاهانه می توانند با حرکات چشم به پژوهشگران علامت بدهند که به محتوای رؤیای خود هشیار هستند. علاوه بر این تکنیک های زیادی پدید آمده است که به افراد کمک می کند نسبت به رؤیای خود هشیاری پیدا کنند. استفن لابرگ بعدها نشان داد که وقتی فردی در رؤیا شروع به شمردن اعداد می کند، سرعت شمردن در رؤیا برابر با بیداری است. رؤیای آگاهانه به دو طریق می تواند شروع شود. نخست این که فرد رؤیابین یک رؤیای عادی را شروع می کند، اما سرانجام به این نتیجه می رسد که در حال رؤیا دیدن است. اما در حالت دوم، فرد از همان ابتدا می داند که در حال رؤیا دیدن است. رؤیای آگاهانه می تواند به درمان کابوس ها کمک کند.