هر فردی که خارج از روز کاری معمول (8 صبح تا 5 بعد از ظهر) کار می کند را می توان به عنوان نوبت کار (Shift Worker) در نظر گرفت. کار شیفتی یا نوبتی از سالهای خیلی دور حتی در دوران روم باستان هم وجود داشته است. وقتی ادیسون برق را اختراع کرد، پیش بینی می کرد که اختراعش ما را از تاریکی شب نجات دهد و روش زندگی مان را تغییر دهد. حالا ما قادر هستیم که در شب به خرید برویم و کار کنیم. هزینه ای که ما برای این آزادیمان می پردازیم، الزام انجام کار شبانه است. کار شیفتی یک موضوع فراگیر و جاری در جامعه ما است. در بیشتر جوامع غربی، از هر 4 کارگر، یک نفر در خارج از ساعت های کاری طبیعی روز کار می کند. در یک مطالعه عملکرد افراد در مشاغل مختلف مقایسه شد و همانطور که انتظار می رفت، بدترین عملکرد در افرادی دیده شد که کار شبانه داشتند. نکته جالب این که دومین گروهی که بیشتر تحت تأثیر بودند، شامل افرادی بود که روزکار در نظر گرفته می شدند. کار این گروه در ساعت 6 بامداد شروع می شد. این افراد برای این که در آن ساعت سر کار باشند، گاهی لازم بود که در ساعت 4:30 صبح از خواب بیدار شوند که آشکارا با خواب شب آن ها تداخل داشت. امروزه نوبت کاری در جوامع نوین شایع تر هم شده است. این مسئله را می توانیم در پست ها و مراکز تلفن 24 ساعته مشاهده کرد.
انواع بسیار گوناگونی از کارهای شیفتی وجود دارد. علاوه بر زمان کار و ثابت یا چرخشی بودن آن ها موارد دیگری نیز در تعیین این زمان بندی اهمیت دارد از جمله: الف) یک نوبت کاری چه مدت طول می کشد؛ 2) قبل از شروع روزهای تعطیل چند نوبت کاری پشت سر هم وجود دارد؛ 3) در پایان هفته کاری چند روز برای استراحت وجود دارد؛ 4) آیا کارگر اضافه کاری هم انجام می دهد؛ 5) آیا برنامه کاری منظم و قابل پیش بینی است؟
کار شیفتی چالش بزرگی برای شاغلین نوبت کار است، زیرا سبب می شود فرد بر خلاف ریتم طبیعی خواب و بیداریش زندگی کند. نوبت کاران باید در ساعاتی که بدنشان به طور طبیعی تمایل به خواب دارد، بیدار و هوشیار باشند و برعکس در زمان هایی که بدنشان میل به بیداری دارد، تلاش کنند که به خواب بروند. کار شیفتی حتی در مقایسه با خستگی پرواز یا پرواززدگی (Jet Lag) هم چالش بزرگ تری برای افراد ایجاد می کند، زیرا ریتم شبانه روزی نوبت کاران، هیچ گاه با برنامه جدید زندگی شان تطابق پیدا نمی کند، زیرا سیکل نور و تاریکی در افراد نوبت کار در تضاد دائمی با برنامه خواب بیداری آن ها است. عامل دیگر این عدم تطابق، این است که افراد نوبت کار تمایل دارند که در روزهای تعطیلی شان به برنامه خواب و بیداری طبیعی بازگردند. آن ها دوست دارند که ساعت فراغت شان را با خانواده و دوستانشان بگذرانند. این اختلال به طور مستقیم روی خواب اثر می گذارد و اکثر نوبت کاران در 24 ساعت فقط حدود 4 تا 6 می خوابند و غالبا خوابشان منقطع است. این اتفاق منجر به کمبود خواب مزمن می شود و غالبا منجر به بروز مشکل در بیدار ماندن در حین کار یا رانندگی می گردد. این خواب آلودگی گاهی منجر به بروز حوادث صنعتی و یا تصادفات رانندگی می شود.
از دیگر مشکلاتی که این افراد تجربه می کنند اختلال در خانواده و زندگی اجتماعی آن ها است، زیرا آن ها زمان های کم تری برای معاشرت با خانواده و دوستان دارند و به علت کم خوابی خلق پایین و تحریک پذیری دارند. این مشکلات به خودی خود می تواند باعث افزایش تنش و واکنش پذیری هیجانی شده و منجر به بی خوابی مضاعف شود.
موضوع مطلب :