خواب، تنها دارویی است که باعث تسکین می شود ... (سوفوکل)

الگوی خواب و اختلالات خواب در انسان ماقبل تاریخ نامعلوم است و بنابراین ناچاریم با استفاده از فیزیولوژی تطبیقی حیوانات و شواهدی که از رفتارها و بیماری های دیگر به دست آمده است، دست به حدس و گمان بزنیم. حدود 600 میلیون سال پیش، نخستین شکل حیات روی زمین به وجود آمد و حدود 250 میلیون سال پیش نخستین پستانداران پا به عرصه وجود گذاشتند. دانشمندان معتقدند نخستین دوره از خواب امواج کوتاه (SWS) در حدود 180 میلیون سال پیش اتفاق افتاد، اما خواب REM فقط مربوط به 50 میلیون سال اخیر است. الگوی خواب و بیداری انسان ماقبل تاریخ را می توان با مقایسه با نخستی هایی مثل شامپانزه ها حدس زد. این حیوانات از نظر ژنتیکی شباهت زیادی به انسان ها دارند. دوره های خواب و بیداری در انسان ها نسبت به حیوانات نسبتا طولانی است. معمولا انسان ها در 24 ساعت یک دوره خواب و یک دوره بیداری دارند، برخی از حیوانات، مانند شامپانزه ها در 24 ساعت دو دوره خواب و دو دوره بیداری دارند. دوره خواب در شامپانزه ها طولانی است. به طوری که از غروب آفتاب تا طلوع آفتاب می خوابند، و البته یک چرت چند ساعته هم در وسط روز می زنند. البته آن ها در نیمه های شب چندین بار بیدار می شوند. به نظر می رسد که انسان های ماقبل تاریخ هم از غروب تا طلوع آفتاب می خوابیدند و در طی شب چندین بار از خواب بیدار می شده اند، زیرا بعید می رسد که می توانسته اند بیش از 10 ساعت به صورت مداوم بخوابند. از شواهد چنین به نظر می رسد که انسان ها از حدود 10000 سال قبل از میلاد در طول روز فقط یک دوره خواب و یک دوره بیداری داشته اند.

از شواهدی که از فسیل ها به دست آمده است، مشخص شده است که حتی قبل از تکامل انسان ها نیز اختلالات خواب وجود داشته است. حتی بسیاری از دایناسورها هم دردهای استخوانی داشته اند که مانع از خواب آسوده آن ها می شده است. شواهدی وجود دارد که در حدود 4000 سال قبل از میلاد در مصر باستان بیماری های متعددی مثل ذات الریه وجود داشته است که منطقی است تصور کنیم که موجب بی خوابی می شده است. در آن دوره میانگین سن انسان ها در حدود 30 تا 40 سال بوده است. طبیعی است که انسان های ماقبل تاریخ تلاش کرده اند که مشکلات خوابشان را درمان کنند، اما زمانی که انسان ها شروع به این کار کردند، روشن نیست. درمانها احتمالا شامل انواع جراحی و حجامت یا خوردن گیاهان مختلف برای ایجاد حالت تهوع بوده است. حتی امروزه در جوامع بدوی بسیاری از بیماری ها و اختلالات را ناشی از خدایان، سحر، و ارواح می دانند. بنابراین رو به انواع غیب گویی، طلسم، مراسم خاص و ... می آورند. 

در حدود 3000 سال قبل از میلاد مردم بین النهرین تصور می کردند بیماری ها ناشی از خدایان خشمگین است، بنابراین آنها خدایانشان را با نام های مختلفی می خواندند. مثلا تیو، خدای سردرد، و نارگل، خدای تب بود. درمان معمولا شامل بررسی این بود که بیمار چه کار اشتباهی کرده است که خدایان خشمگین شده اند و شروع به اجرای مراسمی می کردند تا خدایان را راضی کنند. آن ها گیاهان، روغن ها یا بخش هایی از بدن حیوانات را می بلعیدند، استشمام یا تنقیه می کردند. این کارها معمولا توسط یک فرد مذهبی (شمن، موبد) انجام می شد که در آن زمان ها نقش پزشک را داشت. آنها بابت درمان بیماری ها پولهای گزافی می گرفتند، و در صورت عدم موفقیت تنبیه می شدند. بنابراین احتمالا آن ها بابت ناتوانی در درمان بیماری های مزمنی چون بی خوابی، بارها تنبیه شده اند. 

پاپیروس های درمانی مربوط به مصر باستان، اغلب اطلاعات ما از پزشکی در مصر باستان را فراهم آورده است. پاپیروس چستر بیتی (Chester Beaty) که در حدود 1350 سال قبل از میلاد نوشته شده است، حاوی اطلاعاتی در مورد تفسیر خواب است. رؤیاها به عنوان پیش بینی های معکوس در نظر گرفته می شد، مثلا رؤیا مرگ، به معنی زندگی طولانی بود. اکثر درمان ها در مصر باستان، دعا کردن به خدایان برای به دست آوردن کمک آنها بود. مصری ها معروفند که توجه خاصی به بهداشت داشته اند، بنابراین، احتمالا توجهی نیز به بهداشت خواب داشته اند. در آن دوره بسیار شراب نوشیده می شده و احتمالا نخستین درمان ها برای بی خوابی بوده است. در آن دوره از گیاهان، به ویژه گیاه خشخاش برای درمان استفاده می شده است. صدها سال بعد در مصر خدایی به نام سومنیفروم (Sominifeum) پرستش می شد که خدای خواب بود، مصریان این خدا را از خدای رومی ها به نام سومنوس (Somnus) گرفته بودند. در آن دوره از تاریخ خشخاش برای درمان بی خوابی به طور گسترده ای مورد استفاده قرار می گرفت، و استفاده از خشخاش حتی از زمان سومنوفیروم قدیمی تر باشد. بنابراین می توانیم بگوییم نخستین داروی خواب، خشخاش بوده است. در مصر باستان احتمالا برای درمان مشکلات خواب (به خصوص برای خواب آلودگی) از حجامت هم استفاده می شده است. حتی به نظر می رسد که عده ای از پزشکان در زمینه مشکلات خواب تخصص داشته اند. به طور قطع می توان گفت تعدادی از پزشکان متخصص تعبیر خواب بوده اند و در آن دوره بود که آرتمیدروس (Artemidorus) نخستین کتاب تعبیر خواب را نوشت. در مطلب بعد، در مورد سایر تمدن ها، به خصوص چین و یونان خواهم نوشت.