اول از همه باید رؤیای صادقه را تعریف کنیم تا بتوانیم در مورد موارد رخ دادنش توافق داشته باشیم. رؤیای صادقه یک اصطلاح عربی است و معنای وسیعتری از رؤیای پیشگویانه داره. تحقیقات علمی بیشتر روی موضوع رؤیای پیشگویانه تأکید کرده اند و در متون دینی هم هر زمانی که صحبت از رؤیای صادقه شده، معمولا مصداقهای آن رؤیاهای پیشگویانه بوده است. بنابراین زمانی میگوییم فردی رؤیای صادقه دیده است که در زمانی رؤیایی ببیند، و در آینده آن چه در رؤیا پیش بینی شده بود، اتفاق بیفتد. اما این رؤیا تا چه حد باید دقیق باشد تا بتوانیم بگوییم که صادقه است؟ مثلا آیا رؤیای حضرت یوسف و فرعون مصر صادقه محسوب میشود؟ اگر این طور است، به طور کلی این بحث، فایده ای ندارد. زیرا بر اساس عقاید اسلامی، تعبیر خواب یک علم الهی است که هر کسی با مطالعه نمیتواند رؤیایی را تعبیر کند. مثلا با هفت گاو لاغری که هفت گاو چاق را میخورند به هیچ وجه هیچ دانشمند تجربی نمیتواند به خشکسالی در هفت سال آینده آگاه شود. در ضمن دوستان فقیه ما حتما میدانند که از نظر اسلام هم رؤیا حجیت شرعی و حقوقی ندارد. اما اگر منظور همانی است که محققان در بررسی آن بوده اند، یعنی رؤیایی رویدادی در آینده را عینا «نشان دهد»، آن وقت میتوانیم به بررسی تجربی این موضوع بپردازیم. خب در اوایل قرن بیستم تحقیقات وسیعی در این مورد انجام شد، اما به نتیجه ای نرسید و کم کم موضوع رؤیاهای پیشگویانه کنار گذاشته شد. 

اما اگر رؤیاهای پیشگویانه اینقدر نادرند که تحقیقات نتوانسته اند آن ها را ثبت کنند، چرا بیشتر ما احساس میکنیم که حداقل یک بار یک رؤیای صادقه دیده ایم؟ این موضوع چندین دلیل دارد و اکثر این دلایل مربوط به خطاهای ذهن انسان است.

اول از همه، تحقیقات زیادی تأثیر انواع محرک های فیزیولوژیکی را روی محتوای رؤیا ثبت کرده اند (مثل بو، مزه، و دما). مثلا یک بویی که در بیداری باعث میشود یاد یک موضوع بیفتیم، در خواب باعث میشود خواب آن موضوع را ببینیم، بنابراین وقتی سرما میخوریم یا دردی داریم، این حس در خواب نیز وجود دارد. بنابراین، اگر خوابی دیدید که در آن دچار عارضه ای هستید و فردای آن روز دچار آن عارضه شدید، ناشی از این است که در هنگام رؤیا، آن را حس کرده اید. 

دوم، در خیلی از مواقع ذهنمان گمراهمان میکند. سلولهای آینه ای که مسئول این هستند که موضوعاتی که می بینیم را آشنا بپنداریم، اگر به دلایلی تحریک شوند، این ایده را در ذهن ما می اندازد که این صحنه را قبلا در جایی دیده ایم. و چون مطمئنیم در بیداری هرگز در آن موقعیت نبوده ایم، در نتیجه تنها جایی که می ماند رؤیا است. بعد از این که برای چند نفر تعریف کردیم که آن رؤیای پیشگویانه را دیده بودیم، کم کم یک خاطره کاذب برایمان ایجاد میشود (بدون این که بدانیم کاذب است) و یقین پیدا میکنیم که رؤیای صادقه دیده ایم. تمایل ما درباره رؤیای صادقه دیدن هم در این میان بی تأثیر نیست.

سوم، موضوع حیرت آوری است که به طور میانگین ما در هر شب 250 رؤیا می بینیم، و اگر این تعداد را در تعداد شب های زندگیمان ضرب کنیم عدد بزرگی به دست می آید. احتمالات عجیب آنقدرها هم عجیب نیستند. حساب کنید که هر شب در کره زمین در مورد 1000 میلیارد موضوع رؤیا دیده می شود!!! وقتی با این اعداد بزرگ سر و کار داریم، اتفاق افتادن چیزهای بعید چندان بعید نیست. مثلا در هر ده هزار رؤیایی که می بینیم یکی از اطرافیانمان فوت کرده است، 4 بار احتمال دارد که واقعا یکی از اطرافیانتان فوت کند. بنابراین در یک جمعیت ده هزار نفری این اصلا اتفاق نادری نیست (هر شب 4 تصادف عجیب!). بنابراین باید دقت کنید، رؤیایی که دیده اید موضوع پیچیده و مفصلی را پیش بینی کرده باشد. مثلا اگر خواب دیدید در یکی از خیابان های اصلی شهر یک تصادف را دیده اید، احتمالش خیلی زیاد است که ظرف ده روز آینده آن تصادف را ببینید. در ضمن توجه داشته باشید که حافظه ما تمایل دارد اتفاقات عجیب را ثبت کند. بنابراین اگر هزار بار (یعنی 4شب) رؤیای صادقه نبینید تعجب نمیکنید، اما اگر یک بار ببینید کاملا در ذهنتان می ماند.

در نهایت تأکید میکنم جهت گیری علمی هرگز در پی رد یا تأیید یک موضوع نیست. بلکه اینقدر شک میکند تا به واقعیت برسد. باید این موضوع را در نظر بگیریم که رؤیا دیدن بیش از چیزی که قبلا تصور می شد وابسته به بدن است. مثلا افراد نابینای مادرزاد (که روحشان نباید نابینا باشد) در رؤیاهایشان تصویر ندارند. یا آسیب به منطقه ای از مغز که مثلا مسئول دیدن چهره ها میشود باعث میشود در رؤیاها هم چهره دیده نشود. شاید همه رؤیاها اینچنین جسمی نباشند و برخی از آنها واقعا پرواز روح باشند، اما شواهد تجربی و آزمایشگاهی با وجود اشتیاق فراوان شواهدی برای آن ادعا پیدا نکرده اند.