پدیده ی آگاه شدن از این که در حال رؤیا هستیم، از سال های 1980 به طور ناگهانی مورد توجه و گمانه زنی های فراوانی واقع شد و تحت عنوان رؤیای آگاهانه نامگذاری شد ـ نامی که تلویحا می رساند که این نوع رؤیا ارزش بالاتری دارد و تلاش هایی صورت گرفت تا این حالت، با مراقبه و حالتهای دگرگون دیگر هشیاری ارتباط داده شود.  بررسی نظام مند رؤیا مستلزم انجام تحقیقات آزمایشگاهی در طول خواب REM است. تا کنون تعداد کمی از افراد برای اثبات فراوانی رؤیای آگاهانه مورد مطالعه قرار گرفته اند، اما این مطالعات نشان می دهد که میزان خودآگاهی و احساس کنترل هشیار از فردی به فرد دیگر می تواند بسیار متفاوت باشد. به هر حال مطالعات بیشتری در این مورد مورد نیاز است.

اگر رؤیا را نوعی از هشیاری بدانیم که در طول خواب اتفاق می افتد، و اگر تغییرات در شبکه عصبی رؤیا باعث حالت های گوناگون رؤیا می شود، می توانیم بگوییم، رؤیای آگاهانه می تواند محصولی از حالتی از رؤیا باشد که الگوهای نورونی سطح بالاتری که باعث بیداری و به اصطلاح خودِ زندگی نامه ای انسان می شود، از حالت عادی فعال تر هستند. این دیدگاه، با این موضوع همخوان است که فقدان هشیاری متأملانه در رؤیاها محصولی از فقدان فعالیت مغزی در لوب پیشانی است. این نتیجه گیری با این یافته هم می خواند که سطوح بالی فعالیت آلفا در طول خواب REM با رؤیاهای آگاهانه در ارتباط است. علاوه براین، محتوای رؤیاهای آگاهانه ماهیتی واقع گرایانه تر دارد، که این موضوع با استدلال های قبلی همخوان است. در یک مطالعه تصویر برداری عصبی مشخص شد زمانی که مناطق مرکزی قشر پیشانی فعالتر باشد، احساس کنترل بیشتری در رؤیا وجود دارد و زمانی که آمیگدال (بادامه) فعال باشد، احساس کنترل کمتری وجود دارد. رؤیاهای آگاهانه بیش از همه در خانه دیده میشود (در آزمایشگاه کم تر دیده می شود) و در اوایل صبح ـ بین ساعت 5 تا 6:30 صبح ـ بیشتر رخ می دهد. پس از دیدن رؤیای آگاهانه افراد سعی میکنند آن را مرور کنند و زمان به خواب رفتن مجدد حواسشان باشد که میخواهند خواب ببینند.