روش­های مختلف تفسیر رؤیا که در انواع روان­درمانی­ها به کار می­رود به درک ما از روان آدمی چه از بخش هشیار و چه بخش ناهشیار کمک کرده است. رؤیاهای تکراری، رؤیاهای شفاف، رؤیاهای بزرگ، رؤیاهای وجودی، رؤیاهای متعالی، رؤیاهای اخیر، اولین رؤیاهایی که به خاطر می­آوریم و کابوس­ها، انواع رؤیاهایی هستند که در تفسیرهای بالینی استفاده می­شوند. فروید (1900) و یونگ (1933) تکنیک­های متفاوتی را مورد استفاده قرار دادند که روان­شناسان بالینی امروزی را تحت تأثیر قرار داده است (جی، هال، 1983). فروید فرایند تداعی آزاد را ترجیح می­داد، در حالی که یونگ از روش گسترشی یا فزونسازی استفاده می­کرد.

رفتارشناسان شناختی هم رؤیا با مسئله رؤیا مواجه شدند. اگر تفسیر شناختی رؤیا منجر به یک برنامه اقدامی شود و در نهایت بیمار را بهبود بخشد، موفقیت حاصل شده است. هیل، زک، وانل، هافمن، راچلن و گلدبرگ (2000) از اصطلاح بینش به معنی توانایی بیمار در پرده برداشتن از معناهای جدید و ارضا کننده رؤیا استفاده کردند. نظریه شناختی اعلام می­کند که در طول خواب، مغز در حال استراحت حافظه کوتاه مدت و بلند مدت را مرور و تحلیل می­کند. مغز هیجان­ها، تفکرات، ایده­ها، کنش­ها و تعاملات حافظه کوتاه مدت را با توجه به چرخه و فلسفه زندگی پردازش می­کند. مغز همچنین همچنین داده­های روحانی یا مذهبی، عقاید، به صورت تخطی شده یا نشده و اطلاعات به دست آمده از طریق شهود یا تصویرسازی روانی را پردازش می­کند. سپس این داده­های آشفته و همچنین مطالعه نیمه­هشیار بین خطوط مواد بین فردی بدون سرپرستی هشیاری پردازش می­شود. مغز همه این موارد را در کنار هم به صورت نمایش بصری، صدا، هیجان و تصویرسازی شده به صورت پویا نمایش می­دهد (تیسن، 2007). تمام این سناریو در بافت جهان­بینی فرد نمایش داده می­شود (کالتکو ـ ریورا، 2004).

هیل و همکارانش (2000) یک مدل سه مرحله­ای از کار رؤیا به صورت شناختی و تجربی تهیه کرد که در آن درمان­گر به مراجع کمک می­کند که تصاویر یک رؤیای واحد را کشف کند (مرحله اکتشاف)، بینشی را درباره رؤیا به دست آورد (مرحله بینش)، و سپس تصمیم بگیرد که بر اساس معنای رؤیا چه کاری باید در بیداری انجام دهد (مرحله کنش). در فرایند پیروی از از این مدل درمانگر از مراجع می­خواست که رؤیا را تعریف کند و سپس این چهار قدم در مرحله اکتشاف را طی کنند (توصیف، تجربه دوباره، تداعی و موجبات رؤیا در بیداری). در مرحله بینش، درمانگر می­پرسد فکر می­کنی این رؤیا چه معنایی دارد؟ بعد از این که مراجع پاسخ داد، درمان­گر سؤالات پیگیری را می­پرسد مانند نظر دیگری درباره این که رؤیا چه معنایی ممکن است داشته باشد نداری؟ سپس درمان­گر مرحله بینش را شروع می­کند و به مراجع کمک می­کند تا معنای رؤیا را بر اساس زندگی بیداری، پویایی­های درونی و نگرانی­های وجودی ـ روحانی بسازد. سپس درمان­گر باز هم درباره معنای رؤیا از مراجع می­پرسد و این فرایند را ادامه می­دهد. در مرحله کنش، درمان­گر از مراجع می­خواهد که رؤیا را تغییر دهد و این تغییرات را در بیداری هم اعمال کند. در پایان این مرحله درمان­گر می­پرسد برا ساس این درک جدیدت از رؤیا، چه تغییراتی را می­خواهی در زندگی خودت می­خواهی داشته باشی و چگونه می­خواهی این تغییرات را اعمال کنی؟