همانطور که وعده داده بودم، قصد دارم انواع پرخوابی را معرفی کنم. من در این متن از کلمه بیش خوابی هم استفاده کردم، چون به نظرم واژه غیرمصطلح تر، اما درست تری است. در مطلب قبلی بسیاری از مشکلاتی که پرخوابی نیستند و به عنوان پرخوابی مراجعه می کنند را معرفی کردم. اما الان می خواهم کمی بحث را تخصصی تر دنبال کنم و اختلالاتی را معرفی کنم که مهم ترین نشانه آن ها پرخوابی است و طبیعتا در دومین ویراست طبقه بندی اختلالات خواب یا همان ICSD-2 زیر عنوان پرخوابی (hypersomnia) مطرح شده اند. در این جا به صورت مختصر در مورد آن ها صحبت می کنم. در مطالب آینده هر کدام را به تفصیل توضیح می دهم. همانطور که گفتیم، پرخوابی ها در اغلب مواقع ناشی از یک اختلال دیگر هستند. در اینجا می خواهم اضافه کنم که پرخوابی ها در بسیاری از اوقات ناشی از سایر اختلالات خواب هستند. مثلا وقفه های تنفسی در هنگام شب، باعث افت کیفیت خواب و در نتیجه افزایش زمان خواب می شود، اختلال های ریتم شبانه روزی یا حتی پرواز زدگی (jet lag) در بسیاری از اوقات موجب پرخوابی یا بیش خوابی شود. یا به همین ترتیب انواع بدخوابی ها (مثل کابوس، خوابگردی و ...). در اینجا فقط به پرخوابی هایی هایی می پردازم که مشکل از خود پرخوابی شروع می شود و نشانه اولیه بیماری پرخوابی است. مهم ترین بیماری ها در این طبقه شامل این موارد است: نارکولپسی (حمله خواب)، بیش خوابی مکرر (recurrent hypersomnia) که خود شامل نشانگان کلین لوین و پرخوابی وابسته به چرخه قاعدگی می شود، پرخوابی ایدیوپاتیک (ناشناخته)، نشانگان خواب ناکافی القا شده به صورت رفتاری، بیش خوابی وابسته داروها یا مواد، و بیش خوابی فیزیولوژیکی نامتمایز. دقیقا همین هاست، خیالتان راحت. البته در نارکولپسی دو نوع باید مشخص شود، نارکولپسی همراه با کاتاپلکسی یا بدون آن. کاتاپلکسی یعنی سستی عضلات. حالا در مطالب بعدی در مورد همه چیز توضیح می دهم. اصلا نگران نباشید. در گذشته بیش خوابی را با یک معیار ساده می سنجیدند که عبارت است از 4-2 ساعت بیشتر از زمان نرمال خوابیدن. این که زمان دقیقی مشخص نکردند، به خاطر این است که معیار 4 ساعت در نوزادی و معیار 2 ساعت در بزرگسالی کاربرد دارد. اما بیست سال گذشته، معیار بیش خوابی علاوه بر خواب زیاده از حد، شامل خواب آلودگی روزانه هم شده است. 

حالا نارکولپسی چیست؟ در نارکولپسی یا حمله خواب، مرزهای خواب و بیداری به طور کامل محو می شود. برخی از ویژگی های منحصر به خواب، وارد بیداری می شود. مثلا ممکن است در حال بیداری فردی شروع به رؤیا دیدن کند، بعد، یکدفعه ولو شود و بیفتد. این وضعیت، که همان سستی عضلانی یا کاتاپلکسی است بسیار خطرناک است و ممکن است باعث مرگ بیمار شود. مثلا گزارش های زیادی وجود دارد که بیمار دچار نارکولپسی در حال رانندگی به خواب رفته است و تصادف منجر به مرگ داشته است یا مثلا سوانح شغلی در این افراد خیلی زیاد است. بنابراین، این افراد تا زمان بهبودی کامل صلاح نیست که گواهینامه بگیرند، و به شغل های حساس یا پرخطر بپردازند. خب... بحث نارکولپسی خیلی مفصل است و این جا نمی توانم به طور کامل توضیح دهم. در فرصت های بعد، حتما یک پست جداگانه را به نارکولپسی اختصاص می دهم. دومین و آخرین اختلالی که فقط به عنوان نمونه معرفی می کنم، نشانگان کلین لوین (Kleine-Levin syndrome) است. این اختلال معمولا در نوجوانان پسر رخ می دهد، ویژگی این اختلال بیش خوابی های دوره ای است، که با پرخوری های تکانشی همراه است. طول هر دوره بیش خوابی به همراه پرخوری از یک روز تا یک هفته متفاوت است. البته این وقوع این نشانه ها اصلا نظمی ندارد و ممکن است در یک فرد واحد در یک ماه چندین بار اتفاق بیفتد و در یک ماه کم تر رخ دهد. در طول دوره های بیماری، یکی از اتفاقات تعیین کننده برای تشخیص نشانگان کلین ـ لوین، از بین رفتن حس واقعیت است. یعنی در دوره های بیماری، نوجوانان حس می کنند که هیچ چیز واقعی نیست و در یک کارتون یا یک خواب زندگی می کنند. این اختلالات اغلب قابل درمان هستند، بنابراین، اگر یکی از نزدیکانتان دچار هر کدام از این بیماری هاست نگرانی به خودتان راه ندهید، او را به یک روانپزشک یا روانشناس معرفی کنید. در مطالب بعد در مورد هر کدام از این اختلالات مفصل تر بحث خواهم کرد.

یکی از مسائلی که مردم با خوابشان دارند این است که می گویند زیاد می خوابند. این موضوع دلایل زیادی می تواند داشته باشد، و در زندگی همه اتفاق می افتد، چنانکه در کنار تب یکی از علائم رایج اغلب بیماری های جسمی و روانی خواب زیاد است. در رابطه با خواب زیاد دلم می خواهد به چند نکته اشاره کنم. اول این که امروزه کم خوابیدن تبدیل به یک مد شده است و خیلی عادی است که ببینیم چند نفر که با هم حرف می زنند، به هم پز بدهند که مثلا شب ها 4 ساعت می خوابند. یک جورهایی کم خوابیدن باعث افتخار شده است. دائما از شخصیت های بزرگی می شنویم که خیلی آدم بزرگی بوده اند و مثلا شبی دو ساعت می خوابیدند. من کاری با صحت و سقم این ادعاها ندارم، اما به عنوان یک پژوهشگر خواب، می توانم بگویم  اگر این شخصیت ها بیشتر می خوابیدند، به نتایج بهتری دست می یافتند. همانطور که بارها در پست های قبل گفته ام کم خوابی به عملکردهای شناختی و هیجانی و حتی جسمانی ما آسیب می زند. بنابراین چه خوب بود اگر دکتر حسابی هم مثل بقیه شبی 8 ساعت می خوابید، در آن صورت حتما کارهای موثرتری انجام می داد! بنابراین هیچ وقت به کم خوابی افتخار نکنید،‌ همانطور که به خوردن خود اهمیت می دهید، به خوابیدنتان هم اهمیت بدهید.

ابتدا باید نیاز خواب خودتان را بشناسید. در تحقیقات مختلف، میانگین خواب مورد نیاز برای بزرگسالان بیش از 7 و نیم ساعت گزارش شده است. این میزان برای نوجوانان حداقل 9 ساعت مفید است. توجه داشته باشید که وقتی می گوییم 9 ساعت، احتمالا این 9 ساعت مستلزم 9 و نیم ساعت در تخت خواب بودن است. یعنی اگر نوجوان در ساعت 1 نیمه شب به تخت خواب رفت، به طور طبیعی باید 10 و نیم صبح بیدار شود، و اگر زودتر بیدار شود کسری خواب خواهد داشت و عملکردهایش مختل خواهد شد. نکته دوم این است که وقتی از میانگین صحبت می کنیم،‌ منظورمان این نیست که همه باید آنقدر بخوابند. میانگین فقط متوسط را نشان می دهد. بنابراین اگر فردی داشته باشیم که با 6 ساعت خواب عملکرد روزانه خوبی دارد، به ازای آن فردی را خواهیم داشت که به 10 ساعت خواب در روز نیاز دارد و همانطور که فرد نخست سالم است، فرد دوم هم سالم است.

نکته سوم در مورد سحرخیزی است. خیلی از افرادی که می گویند پرخواب هستند، در واقع بیشتر از 8 یا 9 ساعت نمی خوابند،‌ آنها شب ها تا 2 یا 3 بیدار هستند و توقع دارند که صبح زود بیدار شوند. خوب طبیعتا چون بدن آن ها به خواب بیشتری نیاز دارد،‌ نمی توانند بر اساس برنامه خودشان عمل کنند و مثلا 10 صبح بیدار می شوند. البته به این راحتی نیست که کسی که عادت کرده است ساعت 3 بخوابد،‌ ناگهان از فردا شبش 9 شب بخوابد. او باید هر روز یک ربع یا نهایتا نیم ساعت زودتر بخوابد تا به زمان مورد نظرش برسد. در بسیاری از این افراد روانشناس مجبور میشود بگوید که هر روز یک ساعت دیرتر هم بخوابند. مثلا اگر 3 میخوابند،‌فردا 4 بخوابند‌، فردایش 5،‌ فردایش 6 و به همین ترتیب تا به 9 شب برسد.

خیلی از افرادی که می گویند پرخواب هستند، مشکل خواب آلودگی روزانه دارند که این هم دلایل بسیاری دارد. در این مطلب کوتاه نمی توانم همه چیز را توضیح دهم اما یکی از علل شایع خواب آلودگی روزانه کیفیت خواب پایین در شب گذشته است. یکی از دلایل عمده کیفیت پایین خواب وقفه های تنفسی در هنگام خواب است. تنفس منقطع باعث می شود فرد در طی خواب چندین بار بیدار شود، اما در طی روز این بیداری ها را فراموش می کند. در مطلب آینده تلاش می کنم بیماری هایی را معرفی کنم که نشانه اصلی آن ها پرخوابی است،‌ نه بیماری هایی مثل افسردگی که پرخوابی گاهی به عنوان علائم فرعی ظهور پیدا میکند. هر سوال یا نظری در مورد مطالبم داشتید،‌مشتاقم تا نظر شما را بدانم.

در آخرین قسمت مباحثمان در مورد تأثیرات بی خوابی در نوجوانان به یک خط پژوهشی جدید می پردازم که عبارت است از تأثیر بی خوابی بر رفتارهای پرخطر. قبل از هر چیز لازم است توضیح دهم که منظورم از رفتارهای پرخطر چیست. رفتار پرخطر شامل هر رفتاری می شود که سلامتی افراد را به خطر می اندازد. رفتار پرخطر در میان پسران نوجوان رایج تر از دختران است. در بین پسران، بیشترین رفتارهای پرخطر عبارت اند از دعوا و زد و خورد کردن، دزدی، رانندگی در حال مستی یا نشئگی، مصرف سیگار و قلیان، سوء مصرف الکل و مواد (اعم از مواد مخدر، توهم زا، و محرّک). در بین دختران، بیشترین رفتار پرخطر عبارت است از تلاش و اقدام به خودکشی. در جامعه ما یک رفتار پرخطر دیگر هم بسیار رایج است و آن هم روابط جنسی متعدد با روسپی ها و بدون رعایت موازین بهداشتی است. پنج تحقیق تا کنون در این زمینه انجام شده است که نوجوانانی که خواب کمی دارند را مورد بررسی قرار داده اند و بررسی کرده اند که در طی سال های آینده چقدر رفتارهای پرخطر از آن ها سر می زند. پس از دو سال پیگیری، مشخص شد خواب کم در طول هفته می تواند به خوبی استعمال سیگار و ماری جوآنا را پیش بینی کند. البته برعکس این هم صادق است. یک پژوهش که 8000 هزار نوجوان 12 تا 18 ساله را مورد بررسی قرار داد، نشان می دهد که مصرف سیگار در نوجوانی، با بی خوابی در سال های آینده در ارتباط است. قابل توجه است که دخترانی که در نوجوانی سیگار مصرف می کنند، 60 تا 70 درصد بیش تر از پسرانی که سیگار می کشند احتمال دارد که در بزرگسالی دچار اختلالات خواب شوند. در چهار مطالعه آینده نگر یک رابطه علی بین بی خوابی در نوجوانی و رفتارهای پرخطر یافته شده است. در یک مطالعه بزرگ روی بیش از 4000 نوجوان، آن هایی که بی خوابی داشتند، در آینده بیش تر احتمال داشت که سیگار مصرف کنند و در حالت مستی رانندگی کنند. با استفاده از اندازه گیری های خواب نوجوانان، این رفتارها را می توان سال ها قبل پیش بینی کرد. در مطالعه دیگری مشخص شد نوجوانانی که کمبود خواب داشتند و هر شب کم تر از 6 ساعت می خوابیدند، در آینده مصرف الکل یا مواد بیشتری داشتند.

البته یک موضوعی که لازم می دانم اشاره کنم ارتباط تنگانگ چهار عاملی است که به آن ها اشاره کردم. در مطالعات آزمایشگاهی به خوبی نشان داده شده است که بی خوابی کارکردهای شناختی را تضعیف می کند. همچنین افراد دچار اضطراب و سایر اختلالات روانی احتمال بیشتری دارد که دچار بی خوابی شوند. هر چند در مطالعات مذکور، تلاش شده آثار متغیرهای مداخله گر کنترل شود، باز هم نمی توان مطمئن بود که همه متغیرها کنترل شده است. مثلا یکی از فرضیه های معروف در مورد سبب شناسی بی خوابی، فرضیه برانگیختگی مغزی زیاد افراد مبتلا به بی خوابی است و ارتباط بین هیجان طلبی و تمایل به برانگیختگی مغزی کاملا روشن است. همچنین ارتباط بین هیجان طلبی و رفتارهای پرخطر نیز در مطالعات آشکار است. بنابراین، می توانیم در رابطه بین بی خوابی و رفتارهای پرخطر، یک متغیر میانجی فرض کنیم. یعنی رفتارهای پرخطر به واسطه هیجان طلبی با بی خوابی در ارتباط است. هر چند این به آسانی به ذهن متبادر می شود، تحقیقی پیدا نکردم که نقش این متغیر میانجی را بررسی کرده باشد. به هر حال بر اساس دیدگاه سیستمی ـ که در واقع رویکرد نظری من هم هست ـ نباید خیلی به دنبال سطح و عمق باشیم و بگوییم مثلا فلان ویژگی است که روی همه چیز تأثیر می گذارد. مثلا تغییر در رفتار خواب می تواند، با چند واسطه منجر به کاهش رفتارهای پرخطر باشد، هر چند من به شخصه اعتقاد ندارم که تنها دلیل یا مهم ترین دلیل رفتارهای پرخطر کم خوابی است، امّا وقتی به شکستن حلقه های معیوب فکر می کنم به این نتیجه می رسم که فرقی نمی کند از کجا شروع کنیم. اگر بتوانیم یک تعهد در نوجوان ایجاد کنیم که فقط عادات خوابش را اصلاح کند، خود بخود توانایی های شناختی، عملکرد تحصیلی، سلامت روانی و سلامت اجتماعی او نیز بهبود خواهد یافت و در نتیجه رفتارهای پرخطر او هم از بین می رود.

در مطلب قبل، دو موضوع ناگفته ماند: یکی بحث تأثیر بی خوابی بر پیشرفت تحصیلی نوجوانان، و دیگری تأثیر این مشکل بر رفتارهای پرخطر. این دو بحث را در دو پست جداگانه توضیح می دهم و در این پست به موضوع مربوط به عملکرد تحصیلی می پردازم. نوجوانان حدود 30 ساعت در هفته در مدارس مشغول تحصیل هستند و در خانه هم به طور میانگین هفته ای 5 ساعت مطالعه می کنند. خواب برای کارکردهای شناختی مثل توجه، حافظه، یادگیری و کارکردهای اجرایی سطح بالا ضرورتی حیاتی است و بنابراین، در دوران نوجوانی تأثیر بسزایی بر عملکرد تحصیلی دارد. علی رغم مطالعات طولی کمی که در این زمینه انجام شده است، توانستم سه مطالعه را بیابم که به صورت آینده نگر رابطه اختلالات خواب و عملکرد تحصیلی را مورد بررسی قرار داده اند. یک مطالعه که بررسی بیش از 3000 نوجوان 11 تا 17 ساله در آمریکا پرداخت، دریافت که خواب هفتگی کوتاه تر، با نمرات پایین تر در سال آینده همراه است. در این پژوهش طبیعتاً دقت های روش شناختی فراموش نشد، و دو گروه مورد مقایسه از نظر بسیاری از ویژگی ها از جمله وضعیت اقتصادی با هم جور شدند، هر چند در یک مطالعه که به 2259 دانش آموز 11 تا 14 ساله پرداخت، چنین رابطه ای پیدا نشد. البته در تحقیق دیگری در استرالیا روشن شد که نوجوانان سحرخیز، با وجود خواب ناکافی، عملکرد تحصیلی پایین تری پیدا نکردند، امّا نوجوانانی که بهترین عملکرد را در بعد از ظهر دارند، با کم خوابی، پیشرفت تحصیلی پایین تری داشتند.

اما بر خلاف کمیابی مطالعات طولی، مطالعات مقطعی بسیاری به این موضوع پرداخته اند. مثلا در یک مطالعه مشخص شد نوجوانانی که نمرات پایین تری کسب کردند، نسبت به آنهایی که نمرات بالایی کسب کردند، به طور متوسّط، در هفته 3 ساعت کم تر می خوابیدند. مطالعات بسیاری در آمریکا، آمریکای جنوبی، اروپا و آسیا این نتایج را تکرار کرده اند. علاوه بر این، مطالعات مقطعی نشان دادند که در برخی از گروه ها این رابطه به شکل قوی تری دیده می شود. مثلاً در پسران خواب کم تر، بیشتر با عملکرد ضعیف تحصیلی رابطه دارد. در تبیین ارتباط بی خوابی با عملکرد تحصیلی، علاوه بر موارد بالا، می توان به خواب آلودگی نوجوانانِ کم خواب در مدارس و هنگام مطالعه یاد کرد. یک مطالعه زمینه یابی نشان داد 25 درصد نوجوانان در مدرسه مرتبا خوابشان می برد و 22 درصد از آن ها در هنگام انجام تکالیف می خوابند. مطالعات بسیاری این موضوع را تأیید کرده اند که خواب آلودگی در هنگام روز در میان نوجوانان بسیار شایع است. به طور خلاصه اگرچه کمیابی مطالعات طولی، باعث می شود نتوانیم به راحتی به روابط علّی دست یابیم، امّا با توجه به شواهد عینی و تحقیقاتی که به تأثیر بی خوابی بر افت عملکرد شناختی و خواب آلودگی روزانه می پردازند، می توانیم با اطمینان بالایی از تأثیر بالای بی خوابی در مشکلات تحصیلی نوجوانان صحبت کنیم. 

در طول ده سال گذشته علاقه به مطالعه خواب در نوجوانان خیلی زیاد شده است. شواهد علمی و تحقیقاتی زیادی نشان می دهد که خواب در رشد و تحول دوران نوجوانی نقشی اساسی بازی می کند. به طور کلی پژوهش ها نشان می دهند محرومیت از خواب در نوجوانان باعث ضعیف شدن کارکردهای عصبی و شناختی (مثل توجّه، حافظه، سیالی گفتار، خلاقیت، محاسبه عددی، حل مسئله سریع و انتزاعی) می شود. در عین حال تحقیقاتی که همه گیر شناسی مشکلات خواب در نوجوانان را بررسی می کنند، نشان می دهند که اغلب نوجوانان که در واقع به روزانه 9 ساعت خواب نیاز دارند، دچار کسر خواب هستند. بنابراین بی خوابی در نوجوانان را باید به عنوان یک مسئله مشکل ساز جدی گرفت. به طور کلّی بررسی های دقیق تر نشان داده است که نوجوانان در کارهای ساده در برابر آثار منفی بی خوابی مقاومت می کنند و کارهای ساده خود را به خوبی انجام می دهند، امّا وقتی قرار است که چند کار را به طور همزمان انجام دهند، مشکلات خوابشان بارز می شود. انواع تحقیقات مختلف هم متفق القول هستند که بی خوابی تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی نوجوانان می گذارد، که خود باعث مشکلات و تنش های بعدی و بی خوابی های بعدی می شود. یکی از دلایل این نقص می تواند کاهش دامنه و قدرت توجّه نوجوانان در اثر بی خوابی باشد. علاوه بر این، نوجوانان کم خواب به نظر می رسد که کنترل کمتری روی رفتار خود دارند، بنابراین، مشکلات کنترل تکانه، هیجان های آشفته ساز، و عدم انعطاف پذیری رفتاری را می توان در آن ها مشاهده کرد. تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل! که این مشکلات چه درد سرهایی برای نوجوان و خانواده اش به بار خواهد آورد. به طور خلاصه تأثیرات سوء بی خوابی در نوجوانان را به چهار دسته تقسیم می کنند: 1- مشکلات جسمانی 2- سلامت روانشناختی 3- عملکرد تحصیلی و 4- رفتارهای پرخطر.در ادامه به بررسی دقیق تر هر یک از آن ها می پردازیم.

1) سلامت جسمانی. الف) مشکلات سلامت عمومی. به طور کلّی معمولا هر پژوهشی که به بررسی تأثیر بی خوابی نوجوانان در سلامتی پرداخته، به نتایج معناداری دست یافته است، مثلا در پژوهشی در تایوان مشخص شد خواب کافی با رفتارهایی مانند رژیم غذایی مناسب، ورزش، مدیریت استرس مناسب، علاقه به زندگی و مسئولیت پذیری نسبت به سلامتی خود همبستگی مثبت دارد. به طور کلّی در پژوهش ها مشخص شده است که دختران نوجوان پس از بلوغ به میزان بیشتری بی خوابی را تجربه می کنند. ب) اضافه وزن و چاقی. خواب ناکافی در نوجوانان خطر ابتلا به چاقی را افزایش می دهد. مثلا تحقیقات آینده نگر نشان دادند، از بین نوجوانان هم وزن، آنهایی که خواب کم تری داشتند، در طی پنج سال آینده درصد بالاتری دچار اضافه وزن می شوند. در این زمینه تحقیقات به ده ها مورد می رسد و با انواع روش های پژوهشی این موضوع را ثابت کرده اند. ج) شرایط سلامتی. مطالعات نشان داده اند، از بین نوجوانان کم خواب، تعداد بیشتری دچار کمردرد و گردن درد می شوند. در تحقیق گسترده ای در کانادا بر روی 4000 نوجوان مشخص شد مشکلات قلبی عروقی با بی خوابی نوجوانان در ارتباط است. همچنین تحقیقات دیگر مشکلات متابولیکی و خطر ابتلا در دیابت در نوجوانان کم خواب را بیشتر ارزیابی کرده اند. از مشکلات دیگر این نوجوانان می توان به سردرد و دلدرد اشاره کرد.

2) سلامت روانشناختی. تحقیقات آینده نگر بسیاری نشان داده اند که مشکلات خواب در نوجوانی با خطر بدکارکردی های ذهنی و هیجانی همراه هستند. به عنوان مثال، یک مطالعه آینده نگر روی بیش از 2000 نوجوان نشان داد که بی خوابی در نوجوانی، علائم افسردگی و عزت نفس پایین در دوره جوانی را در پی دارد. بی خوابی در نوجوانی همچنین با فرسودگی، خلق آشفته و قصد خودکشی در آینده همراه است. سایر مشکلاتی که بی خوابی نوجوانان در پی دارند عبارتند از سلامت روانی و رضایت از زندگی پایین، رابطه نامناسب با والدین، و جستجوی حمایت اجتماعی پایین. در برخی از این مطالعات، فقط وجود بی خوابی در نوجوانان احتمال انواع مشکلات روانشناختی را دوبرابر می کند. زمانی که بی خوابی با یک اختلال روانی دیگر همراه است، همواره بی خوابی عوارض بیماری را تشدید می کند، و بیماری هم به نوبه خود بی خوابی را بدتر می کند. یکی از تأثیرات مهم بی خوابی، بر روی استرس است. در چندین مطالعه آزمایشی مشخص شده است که تنها چند شب خواب کوتاه، باعث برور علائم اضطراب اساسی می شود.

بعدا سعی می کنم در مورد تأثیر بی خوابی بر عملکرد تحصیلی و رفتار پرخطر هم بنویسم.

یکی از عجیب ترین و نادرترین انواع بی خوابی که تا کنون شناخته شده است، بی خوابی مرگبار خانوادگی (Fatal Familial Insomnia) یا FFI است. برخی از دانشمندان معتقدند، این بیماری، دقیقاً بدترین بیماری است که کسی می تواند دچارش شود. این بیماری وابسته به ژن غالب روی کروموزوم های غیرجنسی است، بنابراین اگر پدر یا مادر این بیماری را داشته باشند، فرزند به احتمال 50 درصد به آن دچار می شود، تقریبا همیشه عامل ایجاد کننده بی خوابی مرگبار خانوادگی یک جهش ژنی است این بیماری از نوعی انسفالوپاتی یا زوال سلول های مغز است. FFI تا کنون هیچ نوع درمانی ندارد. این بیماری به صورت یک بی خوابی شروع می شود و رفته رفته بی خوابی شدت پیدا می کند که منجر به توهّم، هذیان، و حالت گیجی می شود و رفته رفته بیمار حالت هایی مانند زوال عقل (مثل آلزایمر، پارکینسون و ...) پیدا می کند. به طور متوسّط، بیماران پس از تشخیص FFI به مدت 18 ماه زنده می مانند. پروتئین جهش یافته مسئول این بیماری که PrP^Sc نام دارد، فقط در چهل خانواده یافت شده است، و 100 بیمار FFI تا کنون شناخته شده است. اوّلین مورد ثبت شده این بیماری، در سال 1765 مربوط یک مرد ایتالیایی در ونیز بود.

سن شروع این بیماری بسیار متغیر است و از 18 سالگی تا 60 سالگی وجود داشته است و میانگین سنی مبتلایان 50 سال بوده است. با استفاده از تست های ژنتیک می توان وقوع این بیماری را پیش بینی کرد. دوره این بیماری از از فردی به فرد دیگر (حتی در بین افراد یک خانواده) بسیار متغیر است. اما به طور کلی دوره این بیماری این فرایند را طی می کند: 1) بیمار مشکل بی خوابی پیدا می کند و این بی خوابی رفته رفته بدتر می شود، این بی خوابی منجر به حملات وحشت زدگی (پانیک)، پارانویا (بدگمانی بیمارگون)، و هراس (فوبیا) می شود؛ 2) در پی بی خوابی، توهم و حملات پانیک شدیدی اتفاق می افتد؛ 3) توانایی خوابیدن کاملا از بین می رود، و به شدت وزن کم می شود؛ 4) زوال عقل (دمانس) اتّفاق می افتد که در طول آن بیمار به هیچ چیزی واکنش نشان نمی دهد و سکوت محض اختیار می کند. این آخرین فاز بیماری است که پس از آن بیمار می میرد. علائم دیگری هم در این بیماران شایع است که می توان به تعریق شدید، بیرون زدگی چشم، سفتی عضلات گردن و فشار خون بالا اشاره کرد.

همانطور که گفتم این بیماری تا کنون درمانی ندارد، امّا تا کنون تلاش های زیادی صورت گرفته است تا روند بیماری سرعت کمتری پیدا کند. مثلاً مشخص شده است با برخی از داروها (مثل داروهای محرک)،  محرومیت حسی و ویتامین درمانی می توان امید به زندگی این بیماران را چند سال افزایش داد. در جستجویی که من انجام دادم، هیچ نمونه ای از این بیماری در ایران گزارش نشده است. اگر احیانا فردی را با این مشخصه ها می شناسید، حتما معرفی کنید، تا شاید به عنوان یک پژوهشگر خواب، بتوانم راهی برای مدیریت این بیماری بیابم.

پدر و مادری که تازه بچه دار شده اند را تصور کنید. مثل خیلی ها انتظار نوزادی دارند که به زندگی آن ها آرامش می دهد، اما آمادگی این را ندارند که شاید تا چند ماه نتوانند راحت بخوابند. والدین معمولا از بی خوابی نوزادان گله مند هستند و می گویند بچه تا صبح گریه کرد و نگذاشت بخوابیم. اما روش هایی وجود دارد که به خواب نوزادان کمک می کند. قبل از هر چیز والدین باید بدانند برای نوزادان، شب و روز با هم تفاوتی ندارد و همان ریتم خواب و بیداری روز در شب هم برایشان صدق می کند. معمولا نوزادان تازه به دنیا آمده خواب هستند، مگر این که مشکلی برایشان پیش بیاید. چون ظرفیت معده کمی دارند، معمولا هر دو ساعت یکبار بیدار می شوند. والدینی که انتظار این مسئله را دارند، با این مسئله بهتر کنار خواهند آمد. پس اگر بتوانید استرس خودتان را کم کنید و آمادگی و برنامه ریزی بهتری برای خواب نوزاد خود داشته باشید، هم برای سلامتی جسمی و روانی خودتان و هم نوزدتان مفید خواهد بود. در ادامه گام هایی برای رسیدن به  این مقصود را به شما پیشنهاد می کنیم.

گام اوّل: نیازهای خواب نوزادتان را بشناسید. همانطور که گفتیم در دو ماه اوّل زندگی، نوزادان یا خواب هستند، یا گرسنه می شوند و گریه می کنند، یا جایشان را خیس می کنند و بیدار می شوند، و معمولا اگر نوزاد از سینه مادر تغذیه کند، هر دو ساعت یکبار بیدار می شود، در غیر این صورت کمی بیشتر می خوابد. پس از آن نوزاد شما ممکن است 10 تا 18 ساعت در شبانه روز بخوابد، که حداکثر 3 تا 4 ساعت به طول می انجامد و البته نوزدان هیچ احترامی برای این که الآن شب است و نباید گریه کنند قائل نیستند! ممکن است نوزاد شما از ساعت 1 تا 5 صبح کاملا بیدار باشد و این کاملا طبیعی است. بین سه تا شش ماهگی نوزادان می توانند زمان بیشتری بخوابند و ممکن است تا 6 ساعت مداوم در خواب باشند. مسئله ای که وجود دارد این است که معمولا توصیه می کنند که نوزادان را در تخت خودتان نخوابانید، چون ممکن است خدای نکرده غلت بزنید و روی آن ها بیفتید. پیشنهاد من این است که نوزاد در تخت مخصوص نوزاد در اتاق خودتان باشد، و حداقل تا 6 ماهگی در یک اتاق دیگر نخوابانید، چون ممکن است مثلا نوزاد مریض شود، یا مشکل تنفس پیدا کند، اما شما متوجه نشوید و این واقعا خطرناک است. به هر حال زمانی که نوزاد بزرگتر شد، دیگر فهمیده است که با گریه می تواند رفتار شما را کنترل کند. بنابراین مثلا اگر بچه 1 ساله را در اتاق دیگری خوابانده اید، کاملا طبیعی است که آنقدر گریه کند تا مجبور شوید تا صبح در کنارش بمانید یا او را به تخت خودتان ببرید!

گام دوم: یک برنامه روتین برای زمان خواب نوزادان تعیین کنید. یک مطالعه بر روی 405 مادر نوزادان 7 تا 36 ماهه نشان داد والدینی که یک برنامه منظم خواب برای نوزادانشان تهیه می بینند، خودشان و نوزادانشان راحت تر به خواب می روند، بهتر می خوابند، و شب ها کم تر بیدار می شوند. برنامه خواب را می توان حتی از 8 هفتگی شروع کرد. برنامه می تواند به این ترتیب باشد: 1) در طول روز با نوزادتان بازی های پرتحرک بکنید و در شب بازی های آرام تر تا نوزادتان قبل از خواب هیجان زده نباشد؛ 2) فعالیت قبل از خواب را یکسان نگه دارید و ترتیب شان هم یکسان باشد؛ 3) محبوب ترین فعالیت برای نوزادتان را آخرین کار روزانه اش بگذارید و آن فعالیت را در اتاق خوابش انجام دهید، به این ترتیب نوزاد با رفتن به اتاق خواب یاد چیزهای خوب و لذت بخش می افتد؛ 4) موقعیت و فضای اتاق خواب نوزادتان را به یک صورت حفظ کنید. اگر نوزاد نیمه شب از خواب بیدار شد، چراغ را روشن نکرده و جایش را عوض نکنید.

گام سوم: وقتی نوزادتان خوابش می آید، او را به تخت خوابش ببرید. منتظر نشوید که کاملاً خوابش ببرد تا او را به تخت خواب ببرید، هر وقت دیدید، نوزاد چرت می زند، او را به تخت خوابش ببرید تا همانجا بخوابد. اصلا لازم نیست او را در بغلتان بخوابانید یا روی پایتان تکان دهید. این کارها باعث بدعادت شدن نوزاد می شود، و از این به بعد، بدون تکان دادن یا بغل کردن نوزاد خوابش نمی برد. باور کنید برای نوزاد شاید راحت تر باشد که در تخت خودش بخوابد.

گام چهارم: وقتی نوزاد شب ها گریه می کند. گاهی نوزاد شب ها بیدار می شود، و مشکلی ندارد، امّا به خاطر ترس، یا شاید به خاطر این که توجّه می خواهد گریه می کند. در این شرایط آیا باید به سراغ نوزاد برویم یا بگذاریم تا خودش بخوابد؟ یک باور سنتی وجود دارد که وقتی نوزاد گریه کرد، اگر در آغوشش بگیریم، نوزاد بدعادت می شود، بنابراین والدین خیلی از وقت ها منتظر می شوند تا نوزاد خودش گریه را قطع کند. این باور هنوز هم بین روانشناسان طرفداران خودش را دارد، امّا والدین به خوبی می دادند، این کار ـ چه درست باشد چه غلط ـ معمولا عملی نیست. در نهایت نوزاد اینقدر گریه می کند، که والدین صبرشان تمام می شود و اینبار با عصبانیت به سراغ نوزاد می روند! در این حالت هم نوزاد اذیت شده است، هم والدین. بهترین کار این است که به گریه های نوزاد سریع پاسخ دهید، امّا نه چراغ را روشن کنید، نه تکانش دهید. فقط سعی کنید آرامش کنید.

گام پنجم: روش فربر (Ferber method). یک روش آموزش خواب بسیار معروف وجود دارد که البته بحث برانگیز است. این روش به نام های «مشاهده افزایشی» یا «خاموشی تدریجی» نیز مشهور است. هدف این روش آموزش نحوه خواب، و چگونگی دوباره خوابیدن پس از بیداری به نوزادان است. ریچارد فربر که این روش را تدوین کرده است، توصیه می کند که قبل از 5 تا 6 ماهگی نوزادتان این روش را امتحان نکنید. این روش در چند مرحله انجام می شود: 1) نوزاد خواب آلوده تان را پس از انجام برنامه روتین در تختش بگذارید و اتاقش را ترک کنید؛ 2) اگر نوزادتان گریه کرد چند دقیقه صبر کنید. این زمان بستگی به شما و نوزادتان دارد، مثلا می توانید از 5 دقیقه شروع کنید؛ 3) وقتی به اتاق نوزادتان می روید آرامش کنید، امّا بغلش نکنید و بیش از 2 تا 3 دقیقه در اتاقش نمانید، حتّی اگر وقتی از اتاق خارج می شوید، هنوز دارد گریه می کند، همین که شما را می بیند برایش کافی است تا بتواند خودش بخوابد؛ 4) اگر همچنان گریه می کند، به تدریج زمانی را که صبر می کنید را بیشتر کنید. مثلا اگر دفعه اوّل 3 دقیقه منتظر ماندید، دفعه بعد 5 دقیقه بعد به سراغش بروید و دفعه بعد 10 دقیقه بعد؛ 5) شب بعد، برای دفعه اوّل 5 دقیقه، برای دفعه دوم 10 دقیقه و برای دفعه سوم 12 دقیقه منتظر باشید و سپس به اتاق نوزاد بروید. در شب های اوّل عادت کردن به این روش بسیار سخت خواهد بود، امّا بعد از شب سوم و چهارم خواهید دید که خواب نوزادتان بهبود خواهد یافت. نکته این جاست که قبل از انجام روش فربر، در طول روز به خوبی خوابیده باشید.

این هفته در انگلستان هفته ملی بدون خروپف لقب گرفته است. خب ما انگلیسی نیستیم، اما این موضوع نشان می دهد چقدر انگلیسی ها به خوابشان اهمیت می دهند. تخمین زده می شود که ضررهای مستقیم و غیرمستقیم مشکلات خواب در جامعه با مشکلات قلبی و سرطان برابری می کند. حتما می دانید که یکی از مهم ترین علل تصادفات جاده ای، خطاهای پرستاران و سایر حوادث شغلی همین مشکلات خواب است. حالا به مناسبت هفته ملی بدون خروپف تصمیم گرفتم مطلبی در مورد خروپف بنویسم.

برای حل مشکل خروپف اول باید بدانیم علت آن چیست. صدها روش برای درمان مشکل خروپف اعم از رفتاری، دارویی، ابزارهای کمک تنفسی و جراحی پیشنهاد شده است، و حجم وسیعی از مقالات خواب به مشکلات تنفسی هنگام خواب مثل خروپف اختصاص دارد. در تهران هم چند کلینیک تخصصی درمان خرناس یا خرخر یا خروپف وجود دارد که در آن ها تیمی از متخصصان حوزه های مختلف پزشکی، طب اطفال، دندانپزشکی و روانپزشکی همکاری می کنند و طبق معمول جای روانشناسان خالی است. برای این که سرتان را درد نیاورم چند پیشنهاد دم دستی را می گویم، اگر خرناس تان درست نشد، باید به کلینیک های تخصصی مراجعه کنید:

1) می دانم که بچه های خوبی هستید و نوشیدنی الکلی نمی خورید. آفرین. حداقل سه ساعت قبل از خواب هرگز الکل ننوشید؛ 2) موقع خواب داروهای آرامبخش و آنتی هیستامین نخورید؛ 3) اگر اضافه وزن دارید، به فکر لاغر شدن باشید. 4) ورزش می تواند باعث افزایش قدرت ماهیچه های تنفسی شود. پس ورزش کنید تا خروپف نکنید؛ 5) اگر آلرژی دارید، در خانه سعی کنید حیوان نگه ندارید، و ملحفه ها را مرتبا بشویید و صدالبته قبل از خواب غذای حساسیت آور نخورید؛ 6) به پهلو بخوابید؛ 7) از بخور یا دستگاه های تصفیه هوا استفاده کنید.

این ملاک ها مربوط به همه سنین است و کودک و بزرگسال ندارد. کلا در DSM5 که نظام طبقه بندی جدید اختلالات ذهنی است، به جز اختلالات تحولی مثل اوتیسم، تقسیم بندی اختلالات به دوران کودکی و بزرگسالی انجام نمی شود، البته این ملاک هایی که در ادامه می گویم مربوط به یک نظام تخصصی طبقه بندی اختلالات خواب است که ICSD-2 نام دارد. برویم به سراغ ملاک های تشخیصی:

الف) اول این که فردی که می گوید بی خواب است یکی از این شکایت ها را داشته باشد، مشکل در به خواب رفتن، مشکل در خواب ماندن که می شود همان بیدار شدن های پیاپی، یا خیلی زود بیدار شدن. مثل این که 4 صبح کسی بیدار شود و دیگر نتواند بخوابد. یا این که کسی با خوابیدن خستگی به طور کامل از تنش بیرون نرود یا این که خوابش خیلی سبک باشد.

ب) این مشکلاتی که در ملاک الف گفتیم باید در شرایطی موجود باشد که فرد فرصت یا فضای کافی برای خواب داشته باشد. مثلا اگر یکی در جای شلوغ یا در جنگ نمی تواند بخوابد، مشکل او بی خوابی نیست.

ج) اما این که یک نفر فقط کم بخوابد یا خوابش کیفیت لازم را نداشته باشد، باعث نمی شود که بگوییم بی خوابی دارد. بی خوابی مستلزم این است که باعث مشکلاتی در طول روز شود که این مشکلات باید مربوط به بی خوابی باشند. این مشکلات باید یکی از موارد زیر باشد:

1) خستگی (فرسودگی) یا کسالت؛ 2) مشکل در توجّه، تمرکز، یا حافظه؛ 3) مشکل در روابط اجتماعی یا شغلی یا عملکرد تحصیلی ضعیف؛ 4) خلق تنگ یا تحریک پذیری؛ 5) خواب آلودگی در روز؛ 6) کاهش انگیزه، انرژی، یا ابتکار عمل؛ 7) آمادگی برای اشتباه کردن، زیاد شدن سوتی ها، یا حواس پرتی ها در زمان رانندگی یا در زمان کار؛ 8) تنیدگی، کوفتگی، سردرد، دلدرد، دلپیچه؛ 9) نگرانی یا اضطراب در مورد خواب، مثل این که ای وای دوباره شب می شود و خوابم نمی برد.

همه این مواردی که گفتیم اگر در کم تر از یک هفته اتفاق بیفتد مشکلی نیست. اگر به مدت یک هفته تا یک ماه باشد، می شود بی خوابی حاد یا گذرا که باز هم معمولا نیازی به درمان پیدا نمی کند. اگر بیش تر از یک ماه طول کشید می شود بی خوابی مزمن که اکثر درمان ها برای بی خوابی مزمن است.

قبل از هر چیز دوباره سلام می کنم

در بهار امسال خیلی در این وبلاگ فعال عمل کردم و تعداد خیلی خوبی هم رؤیا جمع آوری کردم که بیش تر آن ها هم تحلیل شدند. تابستان امسال به خدمت اجباری رفتم و خوشبختانه معاف شدم، امّا در آن سه ماه اصلا فرصت نکردم سری به وبلاگم بزنم. خوشبختانه دکترا هم قبول شدم. ترم اوّل دوره دکتری خیلی سرم شلوغ بود و هنوز به خودم نیامده بودم، و حالا ترم 2 به تازگی شروع شده است. در این مدت کوتاهی که گذشت، خیلی فکر کردم که حوزه خودم یعنی رؤیا را ادامه بدهم یا یک حوزه کاربردی تری را شروع کنم که با نیازهای جامعه همخوان تر باشم و از طرفی بتوانم کسب درآمد کنم، چون وقتی در مورد رؤیا کار می کردم هر کس به من می رسید می گفت من فلان خواب رو دیدم و توقع داشت که من همان جا خوابش را تعبیر کنم و توضیح در مورد زمینه فعالیتم و این که نمی توانم خوابی را تعبیر کنم، واقعا خسته کننده شده بود. به هر حال من عاشق رؤیاها بودم و هستم و خواهم بود. چون رؤیا دقیقا زمانی از زندگی آدم هاست که ذهن فعالیت می کند، اما محرک بیرونی و کنترل های درونی کم تر می تونند افکار را مهار کنند و به قول دانشمندان، شناخت محض یا جوهر شناخت اتفاق می افتد. چه کسی می تواند ادعا کند روانشناسی را دوست دارد، اما تا به حال رؤیا ذهنش را مشغول نکرده باشد؟ من در این علاقه تنها نیستم و می توانم بگویم که چه در گذشته و چه در زمان حال، در آثار تقریبا همه دانشمندان پیشگام روانشناسی می توان چیزهای در مورد رؤیا پیدا کرد. پس من رؤیا را رها نمی کنم، چون رؤیا من را رها نمی کند.

امّا از رؤیا که بگذریم، دلم می خواهد زمینه ای را دنبال کنم که بتوانم پاسخ ده نیازهای روزمره مردم هم باشد، اما خیلی هم از رؤیا دور نباشد. نیازی به فکر ندارد که بهترین حوزه برای من در مقطع دکتری حوزه خواب است. اتفاقا این مسیر ذهنی که من دنبال کردم، چون یک مسیر عقلانی و تا حدی لاجرم است، شاید نیمی از دانشمندان حوزه رؤیا در زمینه خواب هم فعالیت کرده اند و می کنند. بنابراین اصلا دانشمندان حوزه رؤیا معمولا در Sleep-lab ها کار می کنند. خب، چه بهتر که این وبلاگ از تک کاربری بودن خارج بشود و حوزه خواب را هم در بر بگیرد. در واقع به خاطر این که به احتمال زیاد پایان نامه مقطع دکتری من در زمینه خواب باشد، اغلب مطالبی که از این به بعد در این وبلاگ می نویسم در مورد خواب خواهد بود. امّا همچنان جمع آوری رؤیا را ادامه می دهم، و از شما دعوت می کنم که باز هم خواب های شیرین و تلخ و بی مزه و ترش و ... فرقی نمی کند، ترجیحا خواب های جدید خودتان را بنویسید تا تحلیلش را انجام دهم. علاوه بر آن برای این که بتوانم موضوع پایان نامه ام را انتخاب کنم، و می خواهم تسلط خوبی نسبت به حوزه خواب پیدا کنم، مشتاقم که بتوانم به پرسش های شما در زمینه خواب پاسخ بدهم. پس اگز خودتان، همسرتان، فرزندتان، هم اتاقی تان، یا دوستتان ... یا هر کدام از آشناهای دیگرتان مشکل کم خوابی، بیدار شدن در نیمه شب، پرخوابی، کابوس، شب ادراری، به هم خوردن چرخه خواب و بیداری، حمله خواب، در خواب حرف زدن یا راه رفتن، لگد زدن، دندان قروچه، خرناس، تنگی یا قطع شدن تنفس یا هر مشکل دیگری دارد، در این وبلاگ به کمال میل و اشتیاق به همه آن ها پاسخ خواهم داد. پس منتظر خواب ها و سؤالات شما هستم.