این مطالعه طولی فرضیه پیوستگی را آزمود که فرض می­کند وضعیت­های بیداری و نگرانی­ها در رؤیاها نمود پیدا می­کند. رابطه بین محتوای رؤیا و اثر بیداری منفی در یک دوره ثابت و هم در طول دوره 6 تا 10 ساله بررسی شد. بیست و هشت شرکت کننده آزمون بهزیستی روانشناختیرا پر کرده و گزارش رؤیاهای دو دوره از زندگیشان را ثبت نمودند. تحلیل­های همبستگی نشان داد که هر چه میزان خود ـ گزارش دهی بهزیستی روانشناختی پایین­تر باشد، رؤیاها بیش­تر شامل تعاملات پرخاشگرانه به جای دوستانه، هیجانات منفی به جای هیجانات مثبت، شکست و بدبیاری به جای موفقیت­ها و خوش­شانسی­ها بود. به همین ترتیب بهزیستی روانشناختی با محتوای رؤیا در طول زمان در ارتباط بود. این یافته­ها با فرضیه پیوستگی هماهنگ است.

کلمات کلیدی: رؤیا دیدن؛ محتوای رؤیا؛ فرضیه پیوستگی؛ بهزیستی روانشناختی

فرضیه پیوستگی فرض می­کند که محتوای رؤیاهای هر روز، بازتابی از شرایط و نگرانی­های بیداری رؤیابین است. به عبارت دیگر، عناصر درون رؤیاهای مردم ممکن است مرتبط با متغیرهای روانشناختی و بیداری متناظر با آن­ها باشد (دامهوف، 1996، 2003). این اصل پیوستگی گاهی درست برخلاف نظر یونگ است مبنی بر این که رؤیاها با حاضر کردن جنبه­های مغفول زندگی بیداری یا نگرش­های فرد به عنوان عملکرد جبرانی عمل می­کند (یونگ، 1974)، اما اکثریت یافته­های آزمایشی از فرضیه پیوستگی حمایت می­کند (بنگرید به دامهوف، 1996؛ 2003؛ شریدل، 2003).

مطالعات نشان می­دهد که وقوع رؤیاهای تکراری، کابوس­ها و رؤیاهای روزمره ناخوشایند با بهزیستی روانشناختی فرد در ارتباط است (برای مثال، بلاگروف، فارمر و ویلیامز، 2004؛ براون و داندری، 1986؛ زادرا و داندری، 2000)، بدین صورت که گزارش رؤیاهای افرادی که از یک اختلال روانشناختی رنج می­برند (مثل افسردگی) می­تواند با گزارش­های آزمودنی­های بهنجار گروه کنترل متفاوت باشد (کرامر، 2000؛ شریدل و انگلهارت، 2000)، و این که برخی از ابعاد شخصیتی مانند برون­گرایی (برنشتاین و رابرتز، 2001؛ سامسون و دیکانیک، 1986)، نوروزگرایی (شریدل، لندگراف، و زیلر، 2003) و مرزهای روانشناختی (هارتمن، الکین و گرج، 1991؛ شریدل، شافر، هافمن و جاکوب، 1999) به طور معناداری با محتوای رؤیا در ارتباط است. یافته­های مبنی بر شباهت­های بین ویژگی­های تحولی رؤیا و فرایندهای شناختی بیداری (برای مثال، کاوالرو و فولکز، 1993؛ فولکز، 1985، 1999؛ هارتمن، 1998؛ کلینگر، 1990؛ سینگر، 1993) و همچنین پیوستگی در رؤیاهای زندگی بیداری اخیر یا عوامل تنیدگی­زا (برای مرور، بنگرید به دی­کانیک، 2000؛ کولاک، 1991؛ شریدل، 2003) نیز با این دیدگاه هماهنگ است که محتوای رؤیا و تفکر بیداری به هم پیوسته است. . . .

مطالعات بسیاری متغیرهای محتوای رؤیا را در بین گروه­های سنی بررسی کرده­اند. روی هم رفته، این مطالعات نشان می­دهد که زمانی که رؤیاها با سیستم کدگذاری هال و ون دی کسل (هال و ون دی­کسل، 1966) تحلیل بشوند، محتوای رؤیاها در طول بزرگسالی نسبتا ثابت می­ماند ( برای مثال، کوت، لورتی ـ لوژیر، روی و دی­کانیک، 1996؛ دامهوف، 1996؛ هال، دامهوف، بلیک و ویسنر، 1982؛ لورتی ـ لوژیر و همکاران، 2000). این داده­ها وقوع تفاوت­های مهم کمی را در کل محتوای رؤیاهای افراد در طول زمان نشان می­دهد.

مطالعات هیچ­گاه فرضیه پیوستگی را با محاسبه همبستگی بهزیستی روانشناختی شرکت­کنندگان با ویژگی­های رؤیای متناظر در یک طرح طولی بررسی نکرده­اند. جنبه­ای روانشناختی که از مجموعه­ای از اندازه­های وابسته به هم شخصیتی تشکیل شده است و ممکن است به طور ثابت با محتوای رؤیا همبسته باشد. این بُعد واحد بهزیستی روانشناختی توسط براون و داندری (1986) بهزیستی روانشناختی (PWB) خوانده شد. افرادی که دریافتند بزرگسالانی که رؤیاهای مکرر داشتند، نمرات پایین­تری در بهزیستی کسب کرده و محتوای رؤیای منفی­تری از افراد دیگر داشتند. . . با استفاده از همین مقیاس بهزیستی روانشناختی، زادرا و داندری (2000) نشان دادند که مردمی که رؤیاهای بد را تجربه می­کنند در خود ـ گزارش­دهی­های بهزیستی نمره پایین­تری داشتند، البته نه به اندازه­ای که در مورد افرادی که کابوس داشتند. در نهایت، بلاگروف، فارمر، و ویلیامز (2004) دریافتند که میزان رؤیاهای ناخوشایند به طور معناداری با سطوح پایین بهزیستی در ارتباط است. . .

جنسیت: زن

سن: 21

من دیشب خواب دیدم که ازدواج کرده بودم و یک بچه چند ماهه داشتم. بعد یه سری آدم به خونه ما حمله کردند. همسرم رو به داخل خونه پناه دادم و برادرم رو به دام انداختند و به باد کتک گرفتند و زمانی که من خواستم دفاع کنم، من رو به سمت در شیشه­ای پرتاب کردند، بعدش یادم میاد خانمی تو آمبولانس 6 تا جوجه زایید و من هم در زایمانش کمک کردم،‌ و نطفه بچه را به دستگاه کردیم. بعدش دیگه چیزی یادم نمیاد.

جنسیت: مرد

سن: 23

من در یک مکانی بودم که آن مکان برایم آشنا نبود ولی آدم­ها برایم آشنا بودند. آدم­ها از اقوامم بودند. من در این خواب دیدم که دارم با فردی ازدواج می­کنم که اصلا علاقه­ای به آن نداشتم ولی با او ازدواج کردم و توی خواب دنبال این مسئله بودم که عشقم را پیدا کنم و به همه بگویم که من می­خواهم با او ازدواج کنم، ولی موفق نشدم. کسی که باهاش ازدواج کردم ابتدا دختر عمه­ام بود، ولی روز بعد به یک دختر زیبا تبدیل شده بود ه پیش خودم گفتم اگر این دختر، زن من است که من با او زندگی می­کنم. از حالت ناراحتی وارد زمان خوشحالی شدم و از خواب بیدار شدم.

برگرفته از پایان نامه دکترای مارگری اچ. رانیام (Margery H. Runyan) دانشگاه کاپلا، 2009

تفاوت­های نظری در بین دیدگاه­های پژوهشی بسیار بارز است که شامل رویکردهای روان­تحلیل­گری (فروید، 1900)، تحلیلی (یونگ، 1933)، انسان­گرایی (راجرز، 1980)، علم اعصاب (هابسن، 1988)، شناختی (سی. اس. هال، 1953)، و عصبی ـ شناختی (دامهوف، 2003) می­شود. درمان­گران بالینی در هر گوشه­ای از این بحث به طور مداوم نشان می­دهند که رؤیاها برای بیمار در فرایند تفسیر دارای ارزش روان­درمانی هستند. این خلاصه از فروید شروع شده و به جدیدترین مطالعات کمی در این حوزه می­رسد.

اولین نظریه­ها در دوره مدرن روان­تحلیل­گرانه و بر اساس مطالعات موردی بود. نظریه روان­تحلیل­گرانه رؤیاها با انتشار کتاب تفسیر خواب (1900) فروید با قدرت افراشته شد. این نظریه محتوای رؤیا را به آرزوهای سرخورده و ناهشیار نسبت می­دهد. روان­تحلیل­گران به خصوص فروید اعتقاد دارند که رؤیاها تحقق آرزو هستند و رؤیا یک شی آرزو شده خارجی را با یک نماد روانی درونی جابجا می­کند. فروید تصاویر رؤیا را ایجاد شده توسط ممنوعیت­های سرکوب شده، اغلب از نوع جنسی، در ناهشیار می­داند. کار رؤیا شامل مکانیسم­های سرکوبی مثل تراکم، تعین چندگانه، جابجایی، اشخاص مرکب، تداعی، بسط ثانوی، علیت به عنوان توالی، بازنمایی، نمایشی کردن، و نمادپردازی می­باشد (فروید، 1900).

در فرایند خودمختاری رؤیا تخیلی است که به وسیله معانی و نمادها با مراقب اولیه جابجا می­شود. بیمار به وسیله رؤیا می­تواند جنبه­های مختلف خود را به جای فرافکنی بر دیگران، درونی کند. یونگ (1933) در مخالفت با دیدگاه جبری (تعیین­گرانه) فروید پیشنهاد داد که کار رؤیا کارکردهای متنوعی مثل کارکرد غایی و کارکرد جبرانی دارد؛ ناهشیار، محتوای رؤیا را می­سازد تا به چیرگی و غلبه هشیاری بر یک جنبه را جبران کند تا تعادل را بین روان و تمامیت وجود برقرار کند؛ رؤیا جنبه­های نادیده انگاشته زندگی بیداری را ارائه می­کند. دیدگاه تحلیلی یونگی همچنین عقیده دارد که رؤیاها حاوی مواد کهن­الگویی و هویداسازی خرد فراشخصی از درون ناهشیار هستند که موجب انتقال تحولی (رشدی) هشیاری می­شوند (جی. هال، 1983). نظریه یونگی مفهوم رؤیای بزرگ را ارائه می­کند، رؤیایی پرارزش که رؤیابین را به صورت غایی انتقال می­دهد (یونگ، 1933). مثل رؤیایی که یونگ در چهارسالگی دید که نماد قضیبی عظیم در بالای اورنگ قرار داشت و صدای مادرش می­گفت بله، فقط به او نگاه کن. این همان انسان ـ خور است. این رؤیا عمیقا بر پندار یونگ درباره خدا، دین و مسائل جنسی در طول زندگیش تأثیر گذاشت. یونگ عقیده داشت رؤیاهای بزرگ که اغلب قدیمی­ترین رؤیاهای در خاطر هستند، اغلب در سنین بین سه تا پنج سالگی اتفاق می­افتند (بالکلی، براوتن، سانچز، و استیلر، 2005).

در یک دیدگاه متضاد، نظریه­پردازان عصب­شناختی نظیر هابسن و مک­کارلی (1977) نشان دادند که محتوای رؤیا فقط تلاش مغز برای همخوانی با کثرت تحریک­ها است. سولمز بیماران دارای آسیب مغزی را بررسی کرده است و گستره وسیعی از مناطق مغزی را یافته است که جهت فرایند نمادسازی درگیرند. نظریه هابسن اعلام می­کند که ریشه رؤیا دیدن فعال­سازی اتفاقی نواحی مربوط به ساقه مغز، پل­ها و نواحی مغز میانی است که توسط قشر مغز این فعال­سازی­ها هماهنگ می­شود. این نظریه می­گوید سیستم فعال­سازی ـ ترکیب هر گونه اساس انگیزشی را رد می­کند. به همین ترتیب نظریه شناختی هم محتوای نمادین رؤیا را به نفع محتوای به یاد مانده هشیار از تأکید خارج می­کند. سی. اس هال و ون دی کسل (1966) که تأکید را بر محتوای گزارش شده رؤیا قرار دادند و یک سیستم کدگذاری برای طبقه­بندی محتوا اختراع کردند اولین نظریه­پردازان شناختی بودند که افرادی نظیر دامهوف، آنتروبوس و فولکز مسیر آن­ها را ادامه دادند. کلمات و عبارات در رؤیا به صورت کمّی کدگذاری و تحلیل می­شوند.

پژوهش مهم و آغازگر هال و ون دی کسل 1000 رؤیا از 200 دانشجوی مرد و زن مورد بررسی قرار داد. تفاوت­های مهم جنسیتی در این تحقیق به دست آمد که بعدا در تحقیقات دیگر مانند تحقیق دامهوف بر روی دانشجویان آلمانی و آمریکایی تأیید شد (دامهوف، مه­یر ـ گومز، و شریدل، 2006). تحقیقات دیگری از دامهوف (2005) تفاوت­های اندکی را در نتایج حاصل شده در بین گروه­های سنی بعد از نوجوانی، بین فرهنگ­ها مشاهده کرد. اما تفاوت­ها از نظر میزان محتوای پرخاشگری بین تحقیق او و تحقیق 1966 معنادار بود. دامهوف (2004) همچنین نظریه روان­تحلیلی فروید را با تحقیقاتی رد کرد که نشان می­داد که رؤیاها طولانی­تر، تکراری­تر و معمولی­تر از آن چیزی است که فروید اعتقاد داشت و این که رؤیاها بدون تغییر ظاهر تجارب روزمره دنیوی را نشان می­دهند. این همان نظریه پیوستگی است.

 محققینی مانند سیندر با توجه به تحقیقات عصب­شناسی در بین سال­های 1960 تا 1967 به این نتیجه رسیدند که رؤیاها نسخه تکراری بیداری هستند. تحقیقات طولی پزانت و زادرا (2006) این نتایج را مورد تأیید قرار داد. برانگیختگی مغزی در نیمکره چپ (آنتروبوس، 1987) نواحی ادراکی ـ حرکتی را تحریک می­کند و باعث محتوای استعاره­ای رؤیا می­شود. فولکز (1999) نیز که بسیار درباره رؤیای کودکان تحقیق کرده است، عقیده دارد که رؤیاها تحول شناختی نارس کودکان را نشان می­دهد. فولکز (1967) همچنین طرفدار استفاده از رؤیاها در درمان برای تمرکز بر انطباق اجتماعی نوجوانان است. با توجه به تفاوت­های نظری زیادی که در زمینه رؤیا وجود دارد، بررسی کمی تعداد زیادی از رؤیاها می­تواند به افزایش درک ما از رؤیاها کمک کند (سیگل، 2005)

جنسیت: زن

سن: 20

توی دانشکده بودم. طبق معمول دو سه تا پروژه و دو تا میان ترم و چند تا هومورک داشتم و ساعتی بود که باید سر کلاس می­رفتم و من گیج و سرگردان که الآن کدوم یکی از این کارها را Skip کنم و کدوم رو انجام بدم. افراد درون رؤیا دوستان هم­دانشکده­ای بودند که شرایط یکسانی با من داشتند. چیز بیش­تری در حال حاضر به خاطر نمی­آورم. بیش­تر استرس و هیجان کارهای روزمره بود. 

جنسیت: مرد

سن: 26

پدرم را خواب دیدم که با مرد همسایه که او هم مرد خوبی است دعوا می­کرد و کار به شکایت و دادگاه کشیده شد و من در حین خواب می­خواستم به پدرم کمک کنم و راه­هایی که در دادگاه می­شد از خودمان دفاع کنیم را بررسی می­کردم، در حین این خواب احساس ناخوشایندی داشتم و خیلی خواب ناراحت کننده­ای بود. با این که پدرم همسایه را کتک نزده بود، ولی همسایه با مکر و حیله می­خواست که برای ما دردسر درست کند و در شکایت خود از گفتن دروغ ابایی نداشت، ولی من می­دانستم که این حرف­ها مناسب شأن ما نیست و به هیچ وجه قاضی قبول نمی­کند. با این حال استرس داشتم و خیلی نگران بودم. 

جنسیت: زن

سن: ؟

چند وقت پیش خواب دیدم روی پشت بام خانمان هستم که البته بیشتر شبیه پشت بام خالم اینا بود وبرف زیبایی میومد بابچه هام بازی می کردیم وبرای اینکه لب نرن الکی میگم ما بچه که بودیم ازاین خط جلوتر نمرفتیم بعد ازقسمتی که مثلا پاگرد هستم رفتم تو ومی بینم روبروی پشت بام ما یک پشت بام دیگه هست وخانواده ای آنجا هستند دارم وارد میشم عذرخواهی میکنم واینطور بود که همسر من با آنها خودمانی بود وانگار اون حق داشت اونجا بره همون شب خواب دیدم جایی هستیم وخانواده شوهرم هم هستند ویه دختری که حس خوبی بهش نداشتم اونجا بود وهمسرم جلوی اون یه چیزی به من گفت که الان یادم نیست که منو ضایع کرد بعد که میخوام درمورد اون صحبت کنم همسرم میگه اون دخترخوبی نیست بعد من باصدای بلندتر میگم پس اینو میدونی منو جلوش ضایع کردی بعد می بینم خانه مادر شوهرم توی اتاق خواب چندتا تخت بچه هست که همسرم روی یکی از اینا خوابیده من میگم من دارم میرم خونه ولی تو اصلا حق نداری بیای اینارو فکر میکنم نزدیک صبح خواب دیدم درست یادم نیست. 

جنسیت: زن

سن: ؟

من یک شب خواب دیدم درخانمان که که قبلا بودیم دو حیوان فوق العاده زیباکه شاید بزغاله بود وارد هال شد ندوبامن بازی میکردن بعد بزغاله هرچی من اینطرف اونطرف وتو آشپزخانه می رفتم که نیاد باز دنبال من میومد و من احساس میکردم که این مال من نیست که نگه دارم ودیدم یک پسر جوان شاید 16 یا 17 ساله همین حدودا رو دیدم وپرسیدم این مال شما نیست میگه چرا هست میگم پس ببرش بعد اون یکی حیوان شاید هم قبلی برگشت و دنبال من میومید که یادم نیست چی بود میخواستم بیرونش کنم نمی دونم رفت یا ماند.

روش­های مختلف تفسیر رؤیا که در انواع روان­درمانی­ها به کار می­رود به درک ما از روان آدمی چه از بخش هشیار و چه بخش ناهشیار کمک کرده است. رؤیاهای تکراری، رؤیاهای شفاف، رؤیاهای بزرگ، رؤیاهای وجودی، رؤیاهای متعالی، رؤیاهای اخیر، اولین رؤیاهایی که به خاطر می­آوریم و کابوس­ها، انواع رؤیاهایی هستند که در تفسیرهای بالینی استفاده می­شوند. فروید (1900) و یونگ (1933) تکنیک­های متفاوتی را مورد استفاده قرار دادند که روان­شناسان بالینی امروزی را تحت تأثیر قرار داده است (جی، هال، 1983). فروید فرایند تداعی آزاد را ترجیح می­داد، در حالی که یونگ از روش گسترشی یا فزونسازی استفاده می­کرد.

رفتارشناسان شناختی هم رؤیا با مسئله رؤیا مواجه شدند. اگر تفسیر شناختی رؤیا منجر به یک برنامه اقدامی شود و در نهایت بیمار را بهبود بخشد، موفقیت حاصل شده است. هیل، زک، وانل، هافمن، راچلن و گلدبرگ (2000) از اصطلاح بینش به معنی توانایی بیمار در پرده برداشتن از معناهای جدید و ارضا کننده رؤیا استفاده کردند. نظریه شناختی اعلام می­کند که در طول خواب، مغز در حال استراحت حافظه کوتاه مدت و بلند مدت را مرور و تحلیل می­کند. مغز هیجان­ها، تفکرات، ایده­ها، کنش­ها و تعاملات حافظه کوتاه مدت را با توجه به چرخه و فلسفه زندگی پردازش می­کند. مغز همچنین همچنین داده­های روحانی یا مذهبی، عقاید، به صورت تخطی شده یا نشده و اطلاعات به دست آمده از طریق شهود یا تصویرسازی روانی را پردازش می­کند. سپس این داده­های آشفته و همچنین مطالعه نیمه­هشیار بین خطوط مواد بین فردی بدون سرپرستی هشیاری پردازش می­شود. مغز همه این موارد را در کنار هم به صورت نمایش بصری، صدا، هیجان و تصویرسازی شده به صورت پویا نمایش می­دهد (تیسن، 2007). تمام این سناریو در بافت جهان­بینی فرد نمایش داده می­شود (کالتکو ـ ریورا، 2004).

هیل و همکارانش (2000) یک مدل سه مرحله­ای از کار رؤیا به صورت شناختی و تجربی تهیه کرد که در آن درمان­گر به مراجع کمک می­کند که تصاویر یک رؤیای واحد را کشف کند (مرحله اکتشاف)، بینشی را درباره رؤیا به دست آورد (مرحله بینش)، و سپس تصمیم بگیرد که بر اساس معنای رؤیا چه کاری باید در بیداری انجام دهد (مرحله کنش). در فرایند پیروی از از این مدل درمانگر از مراجع می­خواست که رؤیا را تعریف کند و سپس این چهار قدم در مرحله اکتشاف را طی کنند (توصیف، تجربه دوباره، تداعی و موجبات رؤیا در بیداری). در مرحله بینش، درمانگر می­پرسد فکر می­کنی این رؤیا چه معنایی دارد؟ بعد از این که مراجع پاسخ داد، درمان­گر سؤالات پیگیری را می­پرسد مانند نظر دیگری درباره این که رؤیا چه معنایی ممکن است داشته باشد نداری؟ سپس درمان­گر مرحله بینش را شروع می­کند و به مراجع کمک می­کند تا معنای رؤیا را بر اساس زندگی بیداری، پویایی­های درونی و نگرانی­های وجودی ـ روحانی بسازد. سپس درمان­گر باز هم درباره معنای رؤیا از مراجع می­پرسد و این فرایند را ادامه می­دهد. در مرحله کنش، درمان­گر از مراجع می­خواهد که رؤیا را تغییر دهد و این تغییرات را در بیداری هم اعمال کند. در پایان این مرحله درمان­گر می­پرسد برا ساس این درک جدیدت از رؤیا، چه تغییراتی را می­خواهی در زندگی خودت می­خواهی داشته باشی و چگونه می­خواهی این تغییرات را اعمال کنی؟

جنسیت: زن

سن: 20

خواب دیدم در دانشگاه بودم. شرایط و مکان برایم آشنا بود (دانشگاه و کلاس­های آن). خیلی فعالیت می­کردم.گویا اضطراب داشتم که برنامه یا کلاسی که دارم، خوب انجام شود. به این طرف و آن طرف دانشکده می­رفتم و با افراد مختلف صحبت می­کردم. افراد، دقیقا یادم نیست. اما چند نفر از آن­ها دوستانم بودند که در بسیج با آن­ها فعالیت می­کردیم. یک نفر از آن­ها هم مسئول کارهای بسیج بود که من می­خواستم با او کارهایم را هماهنگ کنم، اما نمی­شد و من هم­چنان در دانشگاه سرگردان بودم و خوابم به هیچ نتیجه­ای نرسید.